-Piše: Borivoje Ćetković

General Vešović je bio jedan od istaknutih crnogorskih federalista koji je zajedno sa svojim advokatom dr Drljevićem „pokušao da pronađe i objasni i dublje uzroke onoga šta se dešavalo u Crnoj Gori”. Te uzroke Drljević, duhovni vođa federalista, vidi „u različitom razvoju Srbije i Crne Gore, kojim je jedan jedinstven narod doveo do izvjesnih razlika koje izazivaju nerazumijevanje i sukobe. On smatra da su posebni putevi razvitka i života ostavili pečat na stvaranje i karakter i jednog i drugog dijela naroda, pa kaže: 'Jednom je ropstvo prošaralo lik, drugom je vječna borba za slobodu dala novi lik. Vjekovi nejednakog života svakog od nas dali su nam nejednake mentalne sklopove.' Akademik Vujović priznaje Drljeviću da je ’pravilno uočio da je istorijski razvoj doveo do formiranja posebne crnogorske individualnosti‘, ali je ’još ne definiše kao nacionalnu individualnost, a, s druge strane, u stilu svih sitnoburžoaskih nacionalista, tu individualnost ističe iznad one druge, takođe istorijom stvorene, u ovom slučaju srbijanske, koju ponižava i vrijeđa, u čemu će ostati dosledan do kraja života. Iako su crnogrski federalisti onda stajali na stanovištu da su Crnogorci integralni dio srpske nacije, oni su paktičnoj politici zastupali princip istorijskog prava koji se iscrpljivao u ekskluzivnom suprotstavljanju jednih djelova drugima te po njihovom mišljenju jedinstvene nacije, u ovom slučaju Crnogoraca i Srbijanaca“.(ibid, 1981:79)

Suđenje je, po Vujoviću, bilo politički kontraproduktivno – dalo je priliku federalistima da progovore i o položaju Crne Gore u novostvorenoj državi, i odnosu vlasti prema narodu. Akademik Vujović suđenju pridaje značaj i vidi ga kao „značajan korak na putu konstituisanja i razvitka crnogorskog federalističkog pokreta“, ali na držanje generala Vešovića za vrijeme austrougarske okupacije nije obratio pažnju.

General Vešović (1871–1938) oslobođen je optužbe za učestvovanje u tzv. božićnoj pobuni, ali je bio veliki grešnik – „imao je udjela u uzrocima stradanja i odvođenja u internaciju velikog broja Crnogoraca“ (dr Perko Vojinović). Generalovi grijesi nijesu interesovali sud, a razloge za takav odnos prema njemu treba tražiti u njegovoj lojalnosti novoj državi – dobio je čin generala i ubrzo bio penzionisan.

Da li je Vešović bio žrtva montiranog procesa, kako je tvrdio njegov advokat dr Sekula Drljević, i kako tvrde crnogorski separatisti, ili je pak učestvovao u organizaciji oružane pobune, za naše razmatranje nije bitno jer je general oslobođen optužbi – bitna je njegova uloga koju je imao u vrijeme austrougarske okupacije Crne Gore. Dakle, novostvoreni režim Kraljevine SHS nije zanimao Vešovićev propali pokušaj dizanja ustanka protiv austrougarske okupacije, žrtve koje je taj njegov nepromišljeni čin donio okupiranom narodu. Ujedinitelji teško optužuju Vešovića da je na „nekavaljerski način ubio jednog austrijskog oficira i da je taj metak crnogorskog vojnog ministra zgodno došao okupatorima, da se trse pomoću njega i od ono malo obaveza, koje su prema protokolu predaje Crne Gore imale prema narodu. Jedan potpisnik tog famoznog protokola, jednim metkom, oglasio je ovaj protokol za nevažeći, i ovo je okupatorima bilo dosta.“ Uslijedila je akcija okupatorskog režima: oficiri i ugledni intelektualci su pohapšeni i internirani u zloglasnim logoroma monarhije (Boldagason i drugi), gdje su zatvorenici ostali sve do oslobođenja, dok je narod bio izložen stradanjima – vješanju i ubijanju, pljački i paljenju kuća. Najviše mu se zamjera da se „poput njegovog gospodara malodušno predaje Austrougarima, zaboravljajući na krv obješenog brata i stotine drugih nevinih žrtava, koje zbog njega i njegove politike padoše“. (Ćetković, Ujedinitelji Crne Gore i Srbije, 1940: 246, 251)

Nakon sudske presude general Vešović se vratio u Crnu Goru, gdje postaje član Crnogorske stranke. Kao kandidat federalista na izborima 1923, 1925, i 1927. godine je propao, pa se kasnije povukao iz političkog života. Umro je 1938. godine i sahranjen je u Slavonskom Šamcu, gdje mu je živio dio porodice.


(Nastaviće se)