-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Osvajanjem Carigrada završena je obnova Vizantijskog carstva konačnom prevlašću nekadašnjih „Nikejaca” nad epirskom državom, koja je postala jasna još presudnom pobjedom Jovana Paleologa, brata novog vasilevsa, nad epirskom vojskom i savezničkim trupama u bici u Pelagoniji 1259. godine.

Bitka u Pelagoniji označila je i kraj jedne politike srpskog kralj Uroša – politike savezništva s epirskim Vizantincima i njihovim saveznicima – koju je Milutinov otac sprovodio sve snažnije od smrti cara Jovana Vataca 1254. godine, pokušavajući da iskoristi slabljenje do tada premoćne nikejske države i da, uz osvajanje teritorija kojima su „Nikejci” upravljali, odbaci i pokornost tamošnjem caru. Nova epoha, koja je neusmnjivo počinjala s vladavinom Mihaila Paleologa i ponovnim vraćanjem Vizantinaca u Carigrad, donijela je i potrebu uspostavljanja novih odnosa na prostoru Balkana, i neumitno okretanje kralja Uroša središtu i izvorištu sve moći – samoj prestonici Carigradu. Srpski kralj, koji je u doba najveće moći nikejske države Jovana Vataca bio u savezu s ovim carem, u podređenom položaju kao njegov sluga – što su uostalom bili i svi ostali carevi hrišćanski i pravovjerni podanici, i ova kvalifikacija nikako nije bila shvatana na loš način, da bi nakon njegove smrti dogovor s Vizantincima potražio među Epircima, morao se sada ponovo okrenuti istočnim Romejima i Carigradu. [...]

Nova, drugačija i snažnija ideologija kralja Uroša, s naglašenim tješnjim povezivanjem sa svetim pretkom i utemeljivačem tada „savremene” Srbije, i usmjerena podjednako prema unutrašnjim suparnicima i prema spoljašnjem svijetu, dobila je ovih godina – kako se vjeruje oko 1265. ili u godinama koje su joj neposredno uslijedile – svoj veličanstveni izraz u kraljevoj zadužbini Sopoćanima, manastiru posvećenom Svetoj Trojici. Prvi put – i naglašeno raskidajući s prethodnom tradicijom nemanjićkih vladara, uključujući tu i sopstvene dalje rođake, braću od strica u prvom i drugom stepenu u Duklji, kralj Uroš je predstavljen na freskama (na istočnom zidu južnog dijela) u priprati u potpunosti u odeždi i s atributima vizantijskog cara, na porodičnom portretu na kome su na isti način naslikani i kraljica Jelena i njihovi sinovi. Iako su iznošene mnoge pretpostavke o uzrocima, motivima, ali i značaju i posledicama ovakvog politički jasno obojenog izbora kralja Uroša, neka od najznačajnijih pitanja ovog vremena, koja su svoj izraz našla na freskama Sopoćana i dalje ostaju neriješena ili nepravilno sagledana. Istovremeno i paralelno s naručivanjem literarnog portret Svetoga Simeona kralj Uroš je u svojoj zadužbini vizuelnim životopisom osnivača dinastije u kapeli Svetog Simeona zaokružio jednu ideološku cjelinu i učvrstio svoju neposrednu, metafizičku povezanost s predvodnikom roda, iz koje je crpio pravo svoje porodične grane na srpski presto.

Jedno od ključnih pitanja jeste vrijeme podizanja Sopoćana i okolnosti u kojima je kralj Uroš podigao svoju zadužbinu Svete Trojice, koja predstavlja remek-djelo sklada i ideja, podjednako spolja i unutar građevine. Vrijeme oko 1265. godine, odavno prihvaćeno kao najvjerovatnije godine u kojima su Sopoćani nastali, bilo je bremenito novim političkim okolnostima i velikim promjenama koje su se odigrale u svijetu jugoistočne Evrope i istočnog Mediterana, obilježeno snažnom politikom obnovljenog Vizantijskog carstva pod Mihailom VIII Paleologom. Bile su to godine u kojima su sve strane, Vizantinci (tj. bivši „Nikejci”, pod Mihailom VIII), Epirci, Latini, Bugari i Srbi na širokom balkanskom prostoru tražili svoju poziciju i borili se za prevlast unutar sopstvenih krugova moći i uticaja u prelazno doba uspostavljanja novog poretka. Mihailo VIII je od 1261. godine i povratka u Carigrad do kraja sedme decenije 13. vijeka vodio intenzivnu političku diplomatiju na Balkanu, pokušavajući da Bugare i Srbe – bugarsku i srpsku državu – što snažnije i nedvosmislenije poveže ne samo s Vizantijskim carstvom već prije svega sa sobom i sopstvenom porodicom, da povezivanjem s vladarskim rodovima u ovim državama koje su već bile duboko uronjene u vizantijsku ikumenu osnaži i legitimiše i sopstveni položaj i osigura nadmoć svog užeg roda i svojih potomaka u unutarvizantijskim sukobima.


(NASTAVIĆE SE)

---