-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ


U progonstvo, zajedno sa srpskim kraljem Urošem, odlazi kao lični sluga i njemu odani arhiepiskop Joanikije, koji će, potvrđujući blizak odnos dvojice poglavara srpske zemlje čija je vlast uništena Dragutinovim prevratom, biti sahranjen u manastiru Sopoćani, zajedno sa samim ktitorom, koji je umro nedugo nakon silaska s trona. Da li u ovoj činjenici treba tražiti i promjenu politike države prema crkvenoj uniji teško je utvrditi jer je šest godina Dragutinove vladavine prekriveno potpunim ćutanjem vizantijskih izvora – u „Istoriji” svog nešto starijeg savremenika, Georgija Pahimera, Dragutin se pominje ili prije nego što je postao kralj, tokom vladavine svoga oca u sklopu opisa pregovora o braku mladog Milutina, ili u poglavljima koja se odnose na vrijeme vladavine mlađeg brata, odnosno na poslednje godine 13. vijeka i pregovore tada već kralja Milutina o novom braku s vizantijskom princezom. Ovi podaci odslikavaju samo međusoban odnos braće, odnosno njihovo suparništvo u borbi za položaj vrhovnog vladara u Srbiji, ne govoreći ništa o šest godina Dragutinove vladavine, što, uostalom, ne treba ni očekivati od pisca kakav je Georgije Pahimer i njegov pogled na istoriju Carstva i susjednih oblasti. Politika i ukupna djelatnost kralja Dragutina isuviše su slabo poznate, ali se povezanost događaja u Srbiji 1276. s posledicama velikog potresa koji je nastao nakon sklapanja crkvene unije u Lionu 1274. godine ne bi smjela isključiti. U izvorima o životu kralja Milutina tokom šest godina kraljevanja njegovog starijeg brata ne postoje podaci. Važne godine njegovog života, od dvadeset prve (ili dvadeset druge) do dvadeset sedme (ili dvadeset osme) tako ostaju potpuno nepoznate.[...]

Preuzevši silom vlast od oca, Dragutin je nastojao da se pokaže kao neosporni gospodar „srpskih zemalja i pomorskih”. Novi kralj je snažno isticao svoj novi položaj duboko ideologizovanim povezivanjem neposredno sa Stefanom Nemanjom – Svetim Simeonom, postavši drugi ktitor u Nemanjinim Đurđevim stupovima, i to zidanjem idejno još nedovoljno razjašnjene kapele i njenim politički profilisanim oslikavanjem, osnažujući ovaj motiv povezanosti s utemeljivačem vladajuće loze, koji je već njegov otac posebno izdvojio u kapeli Svetog Simeona u Sopoćanima. Dragutinova samosvijest vidljiva je i na njegovom portretu u Đurđevim stupovima, na kome je prikazan kao samosvjesni vladar odgovarajućeg izgleda i sa sledstvenim insignijama, kako su se prikazivali sami vizantijski carevi, što se moglo i očekivati od princa koji je na sličan način predstavljen kao očev naslednik na freskama u Sopoćanima. Ovakvim svojim djelovanjem i stavovima Dragutin je jasno pokazao da kada je on posrijedi, ne može biti govora o slaboj i nesigurnoj ličnosti, neaktivnom kraljeviću bez velikih političkih ambicija u pogledu jačanja ili širenja svog „otačastva”, osim možda kada je bilo riječi o oblastima kojima je kasnije neposredno vladao decenijama uz podršku ugarskih kraljeva. Time se u navodnoj suprotnosti s agresivnijim, ambicioznijim i sposobnijim Milutinom, oko koga se okupila „progresivna” vlastela sličnih osobina, ni na koji način ne mogu tražiti uzroci „neminovnosti” smjene braće na prestolu, niti se u tom, suštinski marksističkom ideološkom ključu, uopšte smiju posmatrati i tumačiti događaji iz ovog perioda. […]

Dragutinov pad s konja pod Jelečom i njegova povreda, odnosno prelom noge, koji se – po Danilovim vijestima – dogodio ne mnogo vremena po dolasku na presto, bili su, prema ovom piscu, presudan uzrok njegove predaje vlasti mlađem bratu. Ovaj događaj je, prema Danilovoj naraciji, izazvao „veliko komešanje” u zemlji, što je, očigledno, potrajalo određeno vrijeme, sve dok kralja Dragutina nijesu ubijedili da je opasno i gotovo nemoguće da on ostane na prestolu, a on sam, zatim, sve što se desilo pripisao božjoj kazni za bezakonje koje je počinio, odnosno za pobunu protiv oca. Komešanje i velika uzbuna u zemlji koje Danilo spominje, kako je to dobro osjetio i s pravom istako još prije gotovo šest decenija Mihailo Dinić, mogu se jedino shvatiti kao unutrašnji sukobi u Srbiji, ozbiljni u tolikoj mjeri da je i sam pisac osjetio potrebu da takvo stanje ne prećuti u potpunosti, uprkos karakteru „Žitija”, decenijama koje su prošle od samih događaja i svoj pristranosti u pisanju.


(Nastaviće se)

---