--Piše: Borivoje Ćetković

Prema istoričaru Dimitriju Dimu Vujović Crnogorska federalistička stranka je kolokvijalni naziv za bivšu političku partiju koja je osnovana 1925. na Cetinju pod zvaničnim imenom Crnogorska stranka, bez drugih dodataka u nazivu. Odrednica federalistička stranka trebalo je da podsjeti na kontinuitet sa crnogorskim federalističkim pokretom, koji je počeo da se fornira 1919. godine. Prerastanjem pokreta u stranku (1925), prepoznatljiva federalistička odrednica nije se našla u zvaničnom stranačkom nazivu, ali je uprkos tome opstala u tadašnjoj političkoj javnosti. Po istom osnovu, kolokvijalni naziv je ušao u istoriografiju i publicistiku.

O pokušajima i počecima organizivanog rada crnogorskih federalista akademik Vujović piše „grupa crnogorskih političara, nezadovoljnih novostvorenim stanjem, koji ipak nijesu bili toliko radikalni da bi se latili oružja i odmetnuli u šumu, budno je pratila pojavu i razvoj federalističke misli u drugim krajevima države i političku aktivnost koja je imala za cilj njenu realizaciju pa je inspirisana i potaknuta svim tim, odlučila da organizuje sličnu legalnu aktivnost u Crnoj Gori”. Prve manifestacije te aktivnosti bile su kritike ili rezerve u odnosu na odluke Podgoričke skupštine i stanje poslije nje.

Podgorička skupština – najreprezentativnija crnogorska skupština

Oštre kritike ujedinjenja, načina kako je ono izvršeno, odluka koje su usvojene javljaju se vrlo rano. Tako je Savo Vuletić, još u zatvoru, krajem januara 1919. godine izjavio jednoj savezničkoj misiji da je „ujedinjenje delikatna operacija koju su u Crnoj Gori izveli berberi, želeći da ovim metaforičnim kazivanjem skrene pažnju na nedovoljnu političku kvalifikovanost, pa samim tim i neumješnost i netaktičnost aktera ujedinjenja, zbog čega njihovo djelo nije dobro urađeno”. (Vijović, 1981:63.) Vuletić ujedinitelje naziva „berberima” i o njma misli kao o rulji koja se dočepala vlasti (na pitanje predstavnika savezničke misije zašto je u zatvoru, odgovorio je: „Došlo je carstvo ulice”). A ta „ulica”, koja je bila zastupljena u Podgoričkoj skupštini, po riječima akademika Dragoljuba Živojinovića, velikog poznavaoca ove značajne dionice novije istorije Crne Gore, bila je najreprezentativnija crnogorska skupština. Vuletić je čovjek kralja Nikole, pa i on, kao i njegov gospodar, hoće da ospori njen legalitet i legitimitet, što se, dakako, ne može dovesti u pitanje.
Akademik Vujović Vuletićevu uvredljivu izjavu o ujediniteljima kao „berberima” nije komentarisao, mada je očigledno da je data sa zelenaških pozicija.

Nakon ugušenja tkz. božićne pobune, (početak 1919. god.) radikalno, separatističko krilo zelenaškog pokreta našlo se na udaru represivnih režimskih mjera, što je i dovelo do podjela među zelenašima – pojedine grupacije pokreta traže oblike djelovanja, formalno prihvatljive u promijenjenim uslovima. Baš u vrijeme kada je došlo do podjela među zelenašima centralno plitičko pitanje u novostvorenoj državi bilo je pitanje o tome kakav će oblik imati buduće državno uređenje. Postojala su dva politička bloka: centralisti, unitaristi i regionalisti, federalisti. Umjereno krilo zelenaškog pokreta prihvatilo je federalistički koncept državnog uređenja, koji su zastupale i neke druge političke stranke u Kraljevini SHS. Po ocjeni dr Vujovića federalistička opcija je bila neka vrsta srednjeg rješenja budući da je jedan politički program trebalo da objedini razne zelenaške struje. Međutim, izbore za Ustavotvornu skupštinu dočekali su bez svoje kanditatske liste, jer nijesu imali jasan, profilisan program, čvrstu organizaciju i bili su stalno na udaru bjelaša, optuživani da su pristalice kralja Nikole, te da imaju namjeru da Crnu Giru otcijepe od nove jugoslovernske države, mada su se javno zalagali za ujedinjenje i legalnu borbu. (Vujović, 1981:70.)

Pojedini od federalista bili su ne samo sumnjičeni kao ljudi kralja Nikole, već su i hapšeni. Jedan od uhapšenih bio je i general Radomir Vešović – lišen je slobode krajem 1919. godine, držan 15 mjeseci u zatvoru, i pred sud izveden 1921. godine.


(Nastaviće se)

---