Stefan Uroš Milutin je rođen 1254. ili 1255. godine, u burno, turbulentno i u savremenim izvorima veoma loše osvijetljeno vrijeme središnjih decenija 13. vijeka. Iako naizgled solidno učvršćeni na vlasti u srpskoj zemlji i pomorskoj, sinovi Stefana Provjenčanog su u središnjih pedeset godina 13. stoljeća bili suočeni s mnogim izazovima, opasnostima, izloženi unutrašnjim sukobima i napadima, ili pretenzijama spoljašnjih neprijatelja – neprijatelja koji su bili izvan i inače nedovoljno jasnih i utvrđenih granica kompozitnog, geografski i politički kompleksnog srpskog kraljevstva. Potomci Stefana Nemanje vladali su širokim i raznolikim prostorom od dalmatinske jadranske obale sve do predjela Drača na obali Jonskog mora u primorju i u unutrašnjosti kopna geografski takođe nejednakim teritorijama od Zapadne Morave na sjeveru, preko Rasa i obronaka Kopaonika do sjevernih obronaka Šar-planine i doline Ibra, geografskog prelaska Raške kotline u Kosovsku dolinu. Ovim geografski, morfološki, klimatski, ali i politički i vjerski izuzetno raznovrsnim i neujadnačenim prostorom gospodario je nominalno kralj Srbije i pomorskih zemalja, s brojnim lokalnim gospodarima, članovima sopstvene bliže ili dalje porodice, primorskim gradovima koji su imali svoju unutrašnju autonomiju, uz Dubrovnik, koji se od 1202. godine nalazio pod vrhovnom vlašću Mletačke republike – nakon Četvrtog krstaškog pohoda 1204. i uništenja Vizantinskog carstva najmoćnije mediteranske sile – i pojedinim naseobinama rudara Sasa, s posebnim statusom i autonomnom upravom.

Iako nominalno vrhovni vladar svih srpskih zemalja i pomorskih, vladajući kralj iz loze Stefana Nemanje, bio je okružen moćnim rođacima različitih stepena srodstva, koji su ga poput koncentričnih krugova okruživali i ograničavali njegovu stvarnu vlast ili moć na određenom prostoru. U oblastima u staroj Duklji –bZeti, dolini Morače, i dalje su značajan uticaj imali potomci starijeg brata Stefana Nemanje, kneza Miroslava, dok su potomci najstarijeg Nemanjinog sina Vukana, nastavljajući stare dukljanske tradicije (preuzevši ih od Miroslavljevih potomaka), ponijeli i kraljevsku titulu, potvrđujući značaj teritorijalnih i porodičnih tradicija u srpskim vladarskim rodovima čak i u vrijeme kada su Nemanjini unuci vladali centralnim oblastima srpske države tokom problematičnog i burnog 13. vijeka. [...]

U vrijeme kada je rođen Stefan Uroš Milutin (1254/5), drugi sin Stefana Uroša, najmlađeg, trećeg sina kralja Stefana Prvovjenčanog, država njegovog oca se nalazila u specifičnom, posebno teškom položaju. Upravo zbog navedenog nedostatka savremenih izvora, izvora koji bi ne samo poticali iz ovog perioda (kao što je, na primjer, Domentijanovo fascinantno „Žitije Svetog Save”) već bi o njemu i govorili, godine bliske vremenu rođenja budućeg kralja Milutina i vrijeme njegovog odrastanja vrlo su problematični za rasvjetljavanje i teški za pravilno razumijevanje. Kao i u svim ostalim slučajevima, međutim, neophodno je detaljno analizirati sve raspoložive izvore, bez obzira na njihovu provinijenciju ili svrhu nastanka, ali i precizno odrediti istorijski kontekst vremena koje se istražuje. Samo pravilnim sagledavanjem istorijskih prilika konkretnog vremena koje se razmatra, podaci izvora mogu biti protumačeni na ispravan način i tačno vrednovani. Bez jasnog sagledavanja istorijskog konteksta izvorni podaci se ne mogu pravilno razumjeti, postajući suviše apstraktni ili nekonkretni, uzimani nerijetko više da potkrijepe neku unaprijed zamišljenu autorovu teoriju, nego da doprinesu detaljnijoj analizi proučavanog perioda.

Kralj Stefan Uroš (I) je, zahvaljujući nesumnjivo i svojoj dugotrajnoj, tridesettrogodišnjoj vladavini, koja je uslijedila nakon decenije i po u kojoj su se dva njegova starija brata promijenila na srpskom kraljevskom prestolu, bio onaj pripadnik roda Nemanjića koji je značajno uticao na učvršćivanje centralne vlasti u politički heterogenoj srpskoj državi, kao i na sužavanje političke moći široke vladarske porodice, brojnih neposrednih i pobočnih potomaka Stefana Nemanje (Svetog Simeona), na sopstveno potomstvo, na svoje sinove Dragutina i Milutina, čije je nasljedstvo svih tradicija Nemanjića nakon vladavine kralja Uroša postalo neosporno i ugrađeno u temelj politike i vladarske ideologije Stefana Uroša Milutina.

Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---