-Preveo sa ruskog: VOJIN PERUNIČIĆ

Još 1722. godine Petar je donio i obznanio Uredbu o nasleđivanju prestola, ukinuvši stari običaj, po kojoj je najstariji sin automatski imao pravo da zamijeni oca na prestolu. Od tada je naimenovanje naslednika zavisilo samo od volje „gospodara koji je vladao”. Petar je najviše pridavao važnost državnim interesima, smatrao je da ruski presto moraju da nasleđuju najbolji. Sve to ne bi bilo ni loše, ali Petar nije imao dostojnog naslednika, a pored toga i smrt ga je, kako to obično biva, zatekla iznenada.

Imperator je umro 28. januara 1725. godine u 53. godini života, tako da nije uspio da odredi svog naslednika. Žena ga je malo prije smrti osramotila bračnom prevarom. Petar je nadživio dva sina. Osim bludnog sina Alekseja, bio je i mladi carević Petar, kojega je rodila Jekaterina i koji je umro u trećoj godini života. Kćerke Anu i Jelisavetu otac je stvarno iskreno volio, ali ni u kom slučaju nije ih vidio u ulozi naslednika svoga trona. Prema unuku (Aleksejevom sinu) car je bio uzdržan i oprezan, plašeći se da je on naslijedio karakter bezvoljnog sina. Ispada da je Petru ostalo jedino, ali najvažnije dijete –Peterburg. Možemo reći da je upravo taj grad, koji je okrenut prema Zapadu, imperator i ostavio Rusiji u svojstvu svoga naslednika.

Sjedeći pored spomenika Petra Velikog mnogi su razmišljali o njemu, i oni koji su ga obožavali i oni, koji su se prema reformatoru odnosili kritički. To, što je Petar pogurao zemlju jednim naglim potezom naprijed, to mu svi priznaju, ali se vode žestoke rasprave o metodama i cijeni reforme. Knez Šćerbatov u svojoj čuvenoj studiji „O propadanju morala u Rusiji” priznaje da je Petrova reforma bila potrebna, ali je bila pretjerano radikalna. Nagli i nasilan prekid sa starim običajima doveo je, po njegovom mišljenju, do nemorala i javašluka, a mnoge nacionalne vrijednosti u toku ubrzane evropeizacije su otišle u nepovrat.

Ambasador Rusije u Konstantinopolju Nepljujev, kad je čuo za smrt reformatora, zapisao je u svoj dnevnik:

„Ovaj monarh je našu državu doveo na nivo drugih država, naučio nas je da shvatimo da smo i mi ljudi, jednom riječju, kad pogledaš na Rusiju, ona sve ima i ma šta se ubuduće događalo, ona će biti neiscrpno vrelo”.

I to je istina. Petrova reforma je toliko velika i toliko protivurječna, da skoro svaki komentar o njoj bi se pokazao djelimično opravdanim.

Jedan od najautoritativnijih ruskih istoričara Nikolaj Karamzin je, nezadovoljan reformama, zapisao:

„Mi smo postali građani svijeta, ali smo u nekim slučajevima prestali da budemo građani Rusije. Petrovom krivicom.”

Ali se odmah ispravio: „Njemci, Francuzi i Englezi su bili bar šest vjekova ispred Rusa. Petar nas je pokrenuo svojom snažnom rukom i mi smo ih samo za nekoliko godina sustigli... Mi nijesmo takvi kao naši bradati preci i to je dobro! Spoljašnja i unutrašnja nekultura, neznanje, dosađivanje i ispraznost su bili njihova sudbina, imanje i društveni položaj, a nama su otvoreni putevi da razvijamo razum i uživamo u duševnom zadovoljstvu”.

Rasprave su, kako vidimo, beskonačne i još će jedno pokoljenje istoričara oštriti svoja pera na Petrovoj epohi. Mislimo da je najvažnije sledeće. Prvo, neka je bila i velika cijena, ali je Petar stvarno prelomio napola rusku istoriju, podijelivši je na „moskovski” period, kad je Rusija razgovarala sa Evropom samo na daljinu i „peterburški” period, kad je Rusija postala sastavni i neodvojivi dio Evrope.

Drugi zaključak: Rusi su ušli među evropske narode zahvaljujući povezivanju sopstvenog talenta sa znanjem, koje su dibijali sa Zapada. Upravo zapadne ideje i specijalisti sa Zapada, koje je Petar veoma vješto iskoristio za nacionalne interese, oplodili su rusku ekonomiju i industriju, unaprijedili društvenu i naučnu misao, pomogli da se stvori savremena armija i flota, a to je omogućilo Rusiji da odbrani nezavisnost i suverenitet, ali čak i da proširi svoje granice i postane velika sila.

Dopadalo se to nekome ili ne u samoj Rusiji ili na Zapadu, ali u ruskoj krvi ima gena sa Zapada od Petrove epohe. Rodbina može da se međusobno ne simpatiše, ali zbog toga ne mogu poricati rođačke veze.

Treći zaključak: Uticaj Zapada na Rusiju za vrijeme Petrove vladavine je bio odlučujući, ali od tog momenta Zapad je postao zavisan od Rusije. Uticaj Rusije na život Zapada je postao nezamjenjiv i trajan faktor. Od tog momenta klatno rusko-zapadnoevropskih odnosa će biti u stalnom kretanju, nekad u velikom usponu, a nekad u opadanju.


(KRAJ)

---