-Priredio: Miladin Veljković

Najstariji nazivi za zastavu su horugva i steg, a od turskih vremena bajrak, a kod Srba barjak. Kod južnih Slovena, Arbanasa i Turaka barjak može da ima značenje vojne jedinice pod oružjem – „barjak Turaka”. Zastava je savremeni pojam, koji se kod nas koristi u novije vrijeme. Postoji više vidova zastava: vojne, crkvene (horugva, litijski barjaci), bijela zastava kao simbol parlamentara, zastava Crvenog krsta, zastava Crvenog polumjeseca i crna zastava (bolnička).

Nema vojske bez zastave, bez nje se nije polazilo u ratne pohode, a iz njih se vraćalo s barjacima kao bitnim vojnim trofejima. Ni u miru se nije moglo bez zastava: kada se kuća podizala na krov se isticala zastava, a nosila se i pri jednom od važnijih dana u životu čovjeka, u svatovima – svatovski barjak. Zastava je i državotvorni i državni simbol, te su Srbi 1804. godine „razvili barjak za slobodu srpsku”. Zastava je simbolično obilježje države, a neke zemlje svoj državni praznik – nastanak države, nazivaju Danom zastave. Time se zastavi odaje najviše hijerarhijsko priznanje među državnim znamenjima (zastava, grb, himna).

Nesporna je činjenica da su Srbi u srednjem vijeku imali svoje zastave, poznati su stegovi kralja Uroša, cara Dušana, kneza Lazara... Na crtežu Skoplja (1339), Dušanove prestonice, nacrtana je zastava s dvoglavim crnim orlom spuštenih krila. Nešto više od pola vijeka kasnije, u doba despota Stefana, orao i krst s ognjilima postaju heraldički znaci – grb. Uz mnogobrojne sitnije promjene, izazvane raznim istorijskim događajima i promjenama država u kojima su živjeli Srbi, ova dva heraldička simbola naći će se na grbu i zastavi Kneževine, Kraljevine i Republike Srbije.

Narodna epika prenijela nam je i srednjovjekovnu i tuđinsku – tursku, austrijsku i mletačku predstavu o barjacima i barjaktarima, lirski veoma upečatljivu. Podrazumijevalo se da pod barjakom stoje samo hrabi junaci: „nemoj puštat rđu pod barjakom”. Pod barjakom se zaklinje na vjernost vladaru i odanost otadžbini, pod barjakom se okupljaju junaci, pod barjakom se kreće u rat, pod uzvitlanim barjacima je krvavo polje bitke. Barjak je uvaženi simbol ratovanja, a u miru simbol odanosti vladaru i državi.

Znameniti srpski barjaktar srednjeg vijeka je Boško Jugović, pa je njegovo oružje i barjak narodni pjevač ovjekovječio u pjesmi „Car Lazar i carica Milica”: „Al` eto ti vojske na alaje:/ Sve konjici pod bojnim kopljima,/ Pred njima je Boško Jugoviću,/Na alatu vas u čistom zlatu,/Krstaš ga je barjak poklopio,/ Pobratime, do konja alata;[...]

Narodni pjevač u pjesmi o vojvodi Stevanu Musiću, zetu kneza Lazara i njegovom slugi, pjeva kako iznosi iz dvora ratni steg. Na njemu se kao simboli javljaju krstovi i ikona svetitelja, što je neophodno istaći, jer će ova heraldička simbolika vaskrsnuti u ustaničko doba: „Pa se šeće u gospodske dvore,/I iznese krstat svilen barjak,/Na kome je dvanaest krstova,/Svih dvanaest od čistoga zlata,/I ikona svetoga Jovana,/Krsno ime Musića Stevana,/ Prisloni ga uz gospodskog dvora”.

I kada su se selili, a to su često činili, Srbi seobnici nosili su sa sobom barjake. To je lijepo predstavio Paja Jovanović na slici „Seoba Srba”, gdje iza patrijarha konjanik-barjaktar nosi veoma upadljiv barjak. Srbi su, i kada su imali i kada nijesu imali svoju državu, raznim povodima nosili zastave.

Zastave koriste hajdučke čete, te je svaki hajdučki harambaša imao svog barjaktara i svoj barjak. Možda značaj hajdučkog barjaka najbolje ilustruje pomen Đura Čobanovića, koji je istovremeno bio makarski harambaša i barjaktar.

Koliki su značaj Srbijanci pridavali zastavi i grbu u prvoj polovini 19. vijeka svjedoči uporna borba kneza Miloša da se od Turske dobije saglasnost za njihovo korišćenje, tako što će se odredbe o ovim državnim znamenjima unijeti u ustav Srbije. U vrijeme misije ruskog barona Rikmana, poslije suspenzije Sretenjskog ustava (1835), pregovaralo se o ustavu i o tome da se u njega unesu odredbe o zastavi i grbu, ali on je predlog odbijao, a kao razlog tome navodio je da Srbija nije nezavisna država.

(Nastaviće se)

---