-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

U istoriografiji je prihvaćeno Novakovićevo mišljenje da je izbor vožda 1804. godine bio prvi korak ka organizaciji državne uprave, pa je i izbor Miloša bio nastavak ove državotvorne radnje. Tokom ratovanja u Drugom ustanku Miloš Obrenović je nosio titulu vožd, o čemu je ostalo malo podataka, ali pouzdanih, da bi je sa uspostavljanjem mira zamijenio titulom knez. Do Cvijeti u Takovu Obrenović je nosio tri vojničke (vojvoda, komandant, glavnokomandujući fronta) i dvije civilne titule (oborknez i bašknez).

Karađorđeva zvanja nijesu osporavana u istoriografiji, Miloševa jesu, te iznosimo više činjenica o ovom pitanju. Istorijski izvori su raznoglasni: Vuk ga oslovljava starješinom i gospodarem, dok sam Miloš kaže da je bio „predvoditelj i starješina”. Mnogi Miloša višestruko titulišu, kao na primjer Sarajlija: rukovodilac, sveupravitelj, gospodar i vožd. Poslednjem zvanju, ipak, pridao je posebnu važnost: Miloš je „oglašen i poznan svuda za vožda i gospodara svoga naroda”, a zatim je istakao: „novi mu vožde” i „Srb-Vožd novi”. Samo još nekoliko izvora pominju njegovo novo zvanje, koje se nadovezivalo na prethodna. U jednom ljetopisu piše: „1815 ljeta vozdviže sja Miloš vožd serbski protivu Soliman-paše”. U proglasu ustanicima od 25. juna, iz Botunje, Obrenović se potpisao, po navodu Mihaila Gavrilovića, „vrhovnim gospodarom i predvoditeljem cijelog srpskog naroda”. Na dva dokumenta je, pored njegovog potpisa, ispisana titula vožd: na punomoćju i u pismu Petru Dobrnjcu od 8. avgusta 1815. godine. Bez sumnje, za njega je bilo bitno da ga je rumelijski vezir marašli Ali-paša, u pismima koja mu je uputio iz Ćuprije, oslovljavao sa „serbskom voždu i komendantu Milošu Obrenoviću”. Nesporno je, dakle, da je Miloš Obrenović koristio titulu vožd tokom Drugog ustanka, naročito u početnom periodu. O ovom zvanju nije donijet nijedan pravni akt, jer za to nije bilo ni vremena ni mogućnosti, kao u vrijeme Karađorđa.

Zvanje vožd provlačilo se i poslije svršetka Drugog ustanka, u nekoliko narednih godina, naročito u dokumentima ruskog porijekla ili u srpskim aktima pisanim iz Rusije, u kojima se Obrenović naziva voždom srpskog naroda. Mihailo German oslovljavao je Obrenovića 1818. godine: „Gospodinu Verhovnom Voždju narodu serbskom v Belgrade”. I sam Miloš obavještavao je ruskog diplomatu A.A. Pinija u Bukureštu, 17. oktobra 1818, da je na Narodnoj skupštini (1817) izabran za „vrhovnoga vožda” i da mu je narod izdao na to diplomu. Propust Sabora u Takovu ispravila je ova Narodna skupština, s dvogodišnjim zakašnjenjem. Ali vremenom ovo zvanje je presahlo u korist zvanja knez.

Da je vožd Miloš vršio vrhovnu vlast još tokom ratovanja s Turcima nesporno je dokaz to što je predvodio ustaničku vojsku u svim važnijim bitkama i odlučivao o ratu i o miru. U to nas uvjeravaju i sledeće činjenice. Obrenović je postavio za starješinu sreza trnavskog Petronija Peruničića, Vasilja buljubašu za starješinu osam sela u Dragačevu 14. maja, Simu Radovića za starješinu devet dragačevskih sela u činu kapetana 13. juna, a Radosava Jelačanina za vojvodu jedne knežine u nahiji Karanovačkoj 2. juna 1815. godine. U prepisci sa Simom Nenadovićem, 14. maja 1815, Miloš piše: „i ot mene zapovijest očekujete, to mi je osobito drago”.

„Miloš jeste drugij Kara Đorđe”, pjevaju i Sima Milutinović Sarajlija i Petar Protić Sokoljanin.

Niko se u istoriografiji nije usuđivao da ga nazove voždom, čak ni za vladavine Obrenovića. Čim je sklopio mir s Marašlijom, titulu vožd zamijenio je zvanjem knez. Kod dvojice srpskih vođa i osnivača dviju srbijanskih dinastija zapaža se nekoliko bitnih razlika oko titule vožd.

Na Zboru u Orašcu Šumadinci su imali tri kandidata, od kojih su jednog odabrali za vođu, a na Saboru u Takovu samo jednog. Zbor na Sretenje nije sazvan radi izbora vožda, a sabor na Cvijeti jeste. Ni okupljeni u Orašcu, ni okupljeni u Takovu, nijesu predstavljali cio Beogradski pašaluk, već samo nahije koje su okruživale ova dva kultna mjesta.


(NASTAVIĆE SE)

---