-PIŠE: DR SOFIJA KALEZIĆ

Razloga za bavljenje književnošću koju stvaraju žene na metodološkoteorijski raznovrstan način, prevashodno iz perspektive feminističke i rodne analize, ima više. Oni koji se ovim problemima ne bave, vjerovatno će postaviti pitanje u čemu je razlika između tzv. muškog i ženskog pisma, kakvom podjelom se prema tradicionalnim kriterijumima, narušava cjelovitost pojma literature. Pitanje literature nastale iz ženskog pera danas se tretira u kontekstu različitih teorijskih pristupa koji u prvi plan postavljaju problem rodnih razlika, iz čega proizilazi niz specifično ženskih tematskomotivskih područja i interesnih sfera. Literatura nastala iz pera spisateljica se u okvirima književnih teorija danas shvata na kompleksan način, obuhvatajući širok krug fenomena, dotičući se različitih svojstava književnog teksta, posebno njegovih predmetnomotivskih i stilskojezičkih obilježja.

O pojmu književnog stvaralaštva žena postoje podijeljena mišljenja koja se često, između ostalog, odnose na pitanje da li ova sintagma obuhvata pojam pisanja iz ugla, odnosno opservativne i doživljajne perspektive žene ili knjigu u čijoj se predmetnosti ne moraju nužno tretirati „ženske“ teme, ali čiji je autor svakako – žena. Treći poriču bilo kakvu sponu između pola autora i tematskog izbora u njegovom djelu, smatrajući da je jedina smislena podjela na osnovu koje se literatura može selekcionisati – na dobru i lošu.

Po sudu savremenih proučavalaca literature pojmovi kao što su „žensko pismo”, „žensko pisanje” ili „ženska književnost” predstavljaju vrstu jezičke diskriminacije, koja već u samom nazivu podrazumijeva da je stvaralaštvo književnica nešto što je po pravilu van umjetničkog okvira i polja, poput satelita koji kruže oko svijeta „prave“ umjetnosti. U književnoteorijskoj i kritičkoj terminologiji ne postoje termini kao što su „muško pismo“ ili „muška književnost“, kao da se ovim želi reći da se podrazumijeva da je stvaralaštvo muškaraca samo po sebi umjetnost i nešto što se ne dovodi u pitanje. Izraz „žensko pismo“ se povremeno koristi u pejorativnom smislu, čime dobija konotacije neozbiljnog, patetičnog i trivijalnog. Međutim, ako se tumači u ključu francuskih filozofa (Deride ili Deleza), pisati „ženski“ podrazumijeva fleksibilnost forme i stila, kao i lepršavost izraza.

Da žene mogu pisati kvalitetnu prozu na najbolji način potvrđuju imena dobitnica Nobelove nagrade za književnost – Selme Lagerlef (Švedska, 1907), Gracije Delede (Italija, 1926), Sigrid Undset (Norveška, 1928), Perl Bak (SAD, 1938), Gabrijele Mistral (Čile, 1945), Neli Saks (Zapadna Njemačka, 1966), Nadin Gordimer (Južna Afrika, 1991), Toni Morison (SAD, 1993), Vislave Zimborske (Poljska, 1996), Elfride Jelinek (Austrija, 2003), Doris Lesing (Ujedinjeno Kraljevstvo, 2007), Herte Miler (Rumunija, 2009), Alis Manro (Kanada, 2013) i Svetlane Aleksejevič (Bjelorusija, 2015). Takođe, jednako je literarno uspjelo djelo umjetnica koje su remodelovale i obogatile predmetne, žanrovske i idejne okvire svjetske prozne književnosti – Virdžinije Vulf, Margaret Jursenar, Elze Morante, Martaget Etvud, Suzan Zontag, Margaret Diras i ostale.

U vezi sa spomenutim hermeneutičkim shvatanjima, javlja se pojam feminističke kritike koji je proistekao iz naziva društvenopolitičkog pokreta feminizma, koji se pojavio u Francuskoj oko 1830. godine. Ovim terminom se prvi put koristio socijalutopista Šarl Furije, za kojeg je emancipacija žena predstavljala mjeru društvene emancipacije kao cjeline. Na našim prostorima oba pojma, kako onaj definisan sa stvaralačke, tako i drugi, proistekao iz kritičke perspektive, upotrebljavaju se znatno kasnije u odnosu na svjetsku literarnu pozornicu.

Poznati feministički slogan – lično je političko ukazuje na to da pojedinačna represija u kući, muža nad ženom, stvara globalnu represiju u društvu.


(NASTAVIĆE SE)

---