-PIŠE: DR SOFIJA KALEZIĆ

Feministički pokret se ispočetka ispoljavao u dva oblika: kao pokret koji se zalagao za jednaka plaćanja radnog učinka i za davanje prava glasa ženama koje su one u većini evropskih zemalja stekle nakon Prvog svjetskog rata, a kasnije i u drugim djelovima svijeta. Kako je politička, a i ekonomska ravnopravnost žena postignuta u institucionalnom smislu, tako je i feminizam postepeno evoluirao. Nastala je i nova forma feminizma – radikalni feminizam. Feminizam se u posljednje vrijeme javlja i kao reakcija na porast neokonzervativizma i vjerskog fundamentalizma. Sociopolitički feminizam čini najraniju varijantu feminizma, koja datira još od XVIII vijeka. Kulturno je orijentisan pokret, usmjeren na direktnu borbu s diskriminacijom žena i svim pojavama neravnopravnosti koje postoje u društvenom domenu, sa posebnim akcentom na pravo glasanja i različitih nivoa zaštite žene.

„Akademski feminizam“, pojašnjavaju Ana Bužinjska i Mihael Pavel Markoski u knjizi Književne teorije XX veka, „predstavlja varijantu intelektualnog karaktera koja stvara podlogu za sociopolitički feminizam koji interpretira sve pojave koje se odnose na stanje žena. Akademski feminizam se razvio šezdesetih godina na američkim univerzitetima, pokrećući u početku takozvane ženske studije (Woman’s studies), a zatim feminističku i gender kritiku. Od samog početka bio je interdisciplinarni pravac i obuhvatao je sve humanističke discipline, naročito nauku o književnosti, sociologiju, psihologiju, antropologiju, istoriju, istoriju kulture i umjetnosti, muzikologiju i slično“.

Problem kontinuirane i sistematične kritičke recepcije stvaralaštva spisateljica u savremenoj crnogorskoj književnosti, koji nije u dovoljnoj mjeri proučen i obrađen sa književnoistorijskog i književnoteorijskog stanovišta, nameće se kao otvoreno pitanje. Budući da nije imala kontinuiran razvoj, ova literatura nije mogla posjedovati ni odgovarajuću kritičku recepciju, s obzirom da je ona u ovoj oblasti bila oskudna i nedovoljno stvaralački prisutna. Cilj proučavalaca literature u tom slučaju ne bi trebao da predstavlja suvoparnu analizu ostvarenja u okviru koje treba da procijeni šta je dobro u njemu, a šta nije – ona i sama treba da bude kreacija, svojevrstan umjetnički čin kojim će autor odrediti kroz svoj tekst visinu i mjeru estetskih komponenti u djelu.

U ispitivanjima književnih tvorevina danas je uveliko prevaziđen pozitivistički kult, pa se koriste specijalističke metode nauke o književnosti, kao što su strukturalistička, semantička, lingvistička i druge, ili se književno djelo tumači integralnim pristupom, što znači da se pojedinim njegovim slojevima poklanja onoliko pažnje koliko to sama njegova struktura nameće. Postavljena kao napor svijesti da dokuči djelo u njegovoj bitnosti, kritika sa vlastite distance u odnosu na svoj predmet samo djelimično uspijeva da ga prati. Treba posebno naglasiti da ova pojava ne predstavlja isključivo specifičnost crnogorskog književnog miljea, već se javlja kao karakteristika književnosti većine naroda u Evropi i svijetu.

Pred snažnim unutrašnjim pobudama za čitanje, svijet umjetničkog doživljavamo kao formiran i zatvoren samo na nivou oznaka, dok na planu označenog on ostaje otvoren, dobijajući mogućnost da se nadogradi u svijesti čitalaca. Ova teza ujedno predstavlja jedan od temelja teorije recepcije, koja u centar sopstvenih interesovanja stavlja poznati trougao pisac–djelo–čitalac, istražujući način na koji se dato ostvarenje prima od čitalačke publike kao od društvenog činioca. U tom smislu aktuelan je i pojam horizont očekivanja, koji podrazumijeva da čitalac raspolaže odgovarajućim estetskim iskustvom stečenim prethodnim procesom čitanja.

„Djela ne daju samo materijal za zadovoljenje receptivnih potreba i sposobnost za svoju recepciju” – objašnjava Manfred Nauman – „ona isto tako stvaraju i način svoje recepcije”.


(NASTAVIĆE SE)

---