Period od 1930. do 1939. je bio vrijeme produkcije oko pet hiljada dugometražnih filmova u SAD i bio je, na više načina, zlatno doba američkog filma. Uprkos strogosti i obezličenosti holivudskog sistema produkcije, bar četvorica od svih reditelja koji su radili u Americi tridesetih godina XX vijeka postali su vodeći reditelji zvučnog filma. To su su bili Jozef fon Šternberg, Džon Ford, Hauard Hoks i Alfred Hičkok.

Rođen kao Jonas Štern u Beču, Jozef fon Šternberg (1894–1969) svoju karijeru u SAD otpočeo je u vrijeme Prvog svjetskog rata, kao reditelj filmova koji su služili za obuku i indoktrinaciju američkih vojnih jedinica za vezu. Šegrtovao je kao asistent: tehnike, scenarista i kamerman u službi raznih filmskih stvaralaca u Americi i Engleskoj prije nego što je režirao svoj prvi film, nezavisnu produkciju pod naslovom Srećolovci (The Salvation Hunters, 1925). Godine 1927, Fon Šternberg je počeo da radi za Paramount, gdje je snimio Podzemlje, koji se u najširim krugovima smatra prvim modernim gangsterskim filmom, mada je njegova realističnost ublažena raskošnom vizuelnom poetičnošću koja će ubrzo postati Fon Šternbergov zaštitni znak. Fon Šternberg se vratio žanru Kammerspielfilm, snimivši film Dokovi Njujorka (The Docks of New York, 1928). Ta teška i poznata priča o susretu brodskog ložača i prostitutke na njujorškom doku ovdje je obnovljena kao remek-djelo živopisne kompozicije. Film je proizveden u potpunosti u studiju, a njegov vizuelno kompleksan mizanscen stvara atmosferu kao iz sna, koja podsjeća na Grifitov film Slomljeni cvjetovi (1919), koji je ponovo snimljen deceniju kasnije u vidu Karneovog i Preverovog filma Obala u magli (1938). Fon Šternberg je napravio prelaz na zvučni film realističkom dramom o gangsterima i zatvoru pod naslovom Grmljavina (1929), a te iste godine ga je angažovao u njemačkoj Erih Romer da režira za UFA prvi govorni film sa Emilom Janingsom, verziju romana Hajnriha Mana Profesor Unrat iz 1905. Tako je nastao prvi pravi klasik zvučnog filma, Plavi anđeo (1930). Autor adaptacije romana je bio Fon Šternberg, a Plavi anđeo je snažan film o seksualnoj dominaciji u kome sredovječni profesor, buržuj, koga igra Janings, postaje rob senzualne kabaretske pjevačice po imenu Lola-Lola. Pjevačicu je igrala Marlen Ditrih, pozorišna i filmska glumica pod ugovorom sa UFA, koju je Fon Šternberg izabrao za tu ulogu, a kasnije u Americi lansirao kao zvijezdu. Plavi anđeo je upečatljiv po kreativnoj primjeni zvuka i impresivnom prikazivanju atmosfere površnog shvatanja života u kabareu: u tom pogledu mnogo duguje tradiciji Kammerspielfilma. Ali, to je takođe i film s kojim je Fon Šternberg otpočeo bitku, koja je trajala tokom čitave njegove karijere, s problemom „mrtvog prostora”, to jest, prostora koji razdvaja kameru od njenog subjekta i subjekt od pozadine. U početku je, kao u Plavom anđelu, on pokušavao da taj prostor ispuni raznim zastavama, mrežama, posterima, velovima, pa čak i kartonskim komadima koji vise s plafona iznad pozornice, ali je u svojim kasnijim filmovima shvatio da jednostavnim zgušnjavanjem vazduha filterima na kameri difuzerima i gazom može da postigne gradaciju svijetla neophodnu da bi se platno ispunilo onako kako on želi. Godine 1930. se Fon Šternberg vratio s Marlen Ditrih u SAD da bi počeo snimanje serije od šest filmova za Paramount, koji će od nje napraviti jednu od najglamuroznijih i najtraženijih holivudskih zvijezda, i koji će istovremeno uništiti njegovu karijeru. Prvi od tih filmova je bio uspješni Maroko (1930), priča o ljubavi evropske kabaretske pjevačice i vojnika Legije stranaca u sjevernoafričkom Mogadoru, koju je napisao Žil Furtman (1880–1966).

Uz fotografiju Lija Garmesa (1898–1978) i scenografiju Hansa Drajera, film Maroko predstavlja Marlen Ditrih u svom njenom zavodljivom, androginom šarmu, a ujedno to je bio i jedan od najinovativnijih američkih zvučnih filmova ranog perioda. Do tada je Fon Šternbergova reputacija toliko porasla da se njegovo ime pojavljivalo na plakatima bioskopa zajedno s naslovima njegovih filmova – u to vrijeme se to rijetko praktikovalo u Americi – a često je stavljan na isti nivo sa Ejzenštajnom, kao jedan od najvećih reditelja svoga doba.

PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---