-Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ


Knez Mihailo je iz Londona Vuku Karadžiću sa oduševljem pisao: „Meni se London veoma dopada. Varoš je grdna, velika i prostrana, gomila ljudstva i kola neopisana na sokacima, i to ovako prostranim sokacima. Omnibusi tako isto u masi i brzoći jedan pored drugoga vrve kao u Beču fijakeri... Manji Parobrodi po Temzi plove od jedne dištancije varoši do druge kao u Veneci[ji] Gondole. Jednom riječu sve veliko i svega mlogo; a pri svoj ovoj mložini, nigdi žandarma nigdi policaja oružanog... Imaju, moj G. Vuče, Englezi pameti i takta za čitav ostali svet”. Zaljubljenik u pozorište još odranije, knez Mihailo je bio posjetilac „Pozorišta Njenog Veličanstva” („Her Majesty’s Theater”). Međutim, ono što ga je posebno oduševilo bio je londonski zoološki vrt. Po prvi put je vidio žirafe, brojne vrste zmija, različite vrste ptica, potom i uživo davanje hrane lavovima i tigrovima, koje se odigravalo u 4 popodne. Veliki zaljubljenik u konje, knez Mihailo nije propustio priliku da vidi ni konjske trke („Steeplechase”), sa preprekama i vodenim jarcima. O toj njegovoj velikoj ljubavi pisao je i Miloš Crnjanski: „U njegovoj bilježnici sam nalazio ne samo bilješke temperature Beograda, sa termometra, nego i imena trkaćih konja. Ni jedno nije naših konja”.

U Londonu je, po prethodnom savjetu Vuka Karadžića, trebalo da se sastane i sa Džonom Bauringom, političkim ekonomistom, putopiscem i prevodiocem. Nijesu nam poznati razlozi za ovaj susret, ali do njega svakako nije došlo, budući da je Bauring u aprilu 1849. godine imenovan za britanskog konzula u kineskom gradu Kantonu (danas Guangdžou), o čemu je Mihailo i izvijestio Vuka. Kako se u prepisci sa Vukom navodi „dakle s njime ništa o Vašem [odnosi se na Vuka, prim. D. L.] poslu”, možemo pretpostaviti da je trebalo da najvjerovatnije bude riječi o prevodu Vukovih djela na engleski jezik ili njihovom izdavanju u Engleskoj. Važno poznanstvo koje je knez Mihailo ostvario u Londonu bilo je sa Lujzom Hej Kar, koja je sa njemačkog na engleski jezik prevela Rankeovu „Srpsku revoluciju”, izdanje prvi put objavljeno 1847. godine u Londonu, kasnije, zbog velikog interesovanja tri puta preštampavano. Ova Engleskinja irskog porijekla, liberalnih pogleda, sa simpatijama je gledala na borbu srpskog naroda za slobodu i nacionalo oslobođenje i ujedinjenje. Knezu Mihailu je poklonila primjerak svog prevoda i izrazila želju da posjeti Srbiju. Na osnovu tog razgovora knez je pisao Vuku Karadžiću i tražio od njega da krene zajedno sa Lujzom Kar u Srbiju, i upozna je sa zemljom kojoj se tako divila.

Početkom oktobra, knez je krenuo na put u obilazak Engleske i Škotske. Obišao je Liverpul, Mančester, Edinburg, Jork i Derbi. Veliki industrijski centri, poput Liverpula i Mančestera, ostavili su dubok utisak na kneza kako funkcioniše „jedna velika ekonomija”. U Liverpulu, velikoj transatlantskoj luci vajkao se idejom da posjeti i Ameriku, ali je od toga odustao, pretpostavljajući da bi njegov otac odbio da mu odobri taj izdatak. Iskusio je putovanje prvom međugradskom putničkom željezničkom linijom na svijetu, od Liverpula do Mančestera. Sama Škotska, „zemlja zamkova” ostavila je upečatljive utiske na dvadesetšestogodišnjeg Mihaila. Posebno su zanimljivi njegovi utisci i pogled na čuveni Edinburški zamak, koji je dominirao horizontom iznad grada. U London je stigao, preko Jorka i Derbija, 11. oktobra 1849. godine. Odlučio je da se vrati „na kontinent” i posjeti francusku prestonicu. Iz Londona je parobrodom krenuo put Denkerka, a potom željezničkom linijom od Lila do Pariza.

U Pariz je prispio 18. oktobra 1850. godine. Vuku je pisao da je iskoristio kompletno vrijeme za obilazak grada, „sve što u njemu i u njegovoj okolini ima znatnijega ja sam već vidio, a toga ima dosti”. U Parizu je bio smješten u čuvenom hotelu „HĂ´tel d’Alsace” (danas poznatom kao „L’HĂ´tel”). Prestonica tadašnje francuske Druge republike, mjesto koje je preživjelo revolucije 1789, 1830, 1848. godine, kolijevka mnogih umjetničkih stilova i političkih ideja, dopala se knezu Mihailu. I kada je drugi put boravio u Parizu (1859), knezu Milošu je oduševljeno pisao: „Kao što je voopšte poznato... Pariz je i do sad bio najlepša varoš u Evropi, ali da vidite kakva je čudesa Car Napoleon za ovo poslednji godina pogradio. Pravo kažu ljudi da je Pariz današnji Babilon”.


(Nastaviće se)

---