-Piše: Milan Mišić

Otkako je 9. oktobra s vojskom upala na sjever Sirije, Turska, važna članica NATO, u centru je međunarodne pažnje zbog obračuna s tamošnjim Kurdima, flertovanja sa Rusijom, ali i zbog sumnji da njene geopolitičke ambicije zahtijevaju i oružje koje je sada u posjedu samo ekskluzivnog kluba – nuklearnu bombu!

Turska želja da bude regionalna sila, uticajna ne samo na prostoru nekadašnjeg Osmanskog carstva, odavno je poznata. Novost je da su porasli apetiti njenog lidera, predsjednika Redžepa Tajipa Erdogana, koga već nazivaju novim turskim sultanom.

Da se ne osjeća jakim, Erdogan svakako ne bi bacio rukavicu izazova Americi, ne samo ofanzivom protiv Kurda koji su u ovoj deceniji bili saveznici Pentagona u obračunu sa „Islamskom državom”, nego i kupovinom famoznog ruskog protivraketnog sistema S-400, kao i raspirivanjem anti- amerikanizma među svojim biračima.

Najnovija provokacija bila je Erdoganova izjava sa govornice Generalne skupštine UN u septembru, kada je rekao da nuklearno oružje treba da bude ili kompletno zabranjeno ili dostupno svim državama.

Medijske analize objavljene tim povodom ukazuju na specifičnost turske nuklearne perspektive: na njenom tlu, u NATO bazi Indžirlik, zabunkerisano je između 50 i 70 (procjena koja se niti demantuje niti potvrđuje) atomskih bombi nad kojima ona ima djelimičnu kontrolu.

Te bombe su ostavština Hladnog rata (bile su adut u Kubanskoj raketnoj krizi oktobar 1962), vlasništvo su Amerike, ali njihova eventualna upotreba zahtijeva aktiviranje posebnog protokola koji podrazumijeva i saglasnost Ankare.

Zašto bi Erdoganu trebalo sopstveno nuklearno oružje? Pa najvjerovatnije iz istih razloga zbog kojeg je u posjedu drugih zemalja koje su uljezi u atomskom klubu čiji su „legalni” članovi samo stalne članice Savjeta bezbjednosti: SAD, Rusija, Francuska, Ujedinjeno Kraljevstvo i Kina.

Sopstvene bombe kao svojevrsne „polise osiguranja” razvili su – i na neki način legalizovali – Indija i Pakistan, nezvanično, nuklearna sila je i Izrael, dok je status arsenala Sjeverne Koreje još „odmetnički”. Zapad nastoji da obuzda nuklearni program Irana, a spekuliše se da nuklearno oružje želi i Saudijska Arabija.

Eventualna turska bomba na dugom je štapu, mada je tamo još od 1979. u funkciji nekoliko eksperimentalnih reaktora, sa standardnim obrazloženjem da je riječ o razvoju nuklearne energije za civilnu upotrebu. Ankara takođe ima sporazum sa Moskvom o partnerstvu u izgradnji četiri reaktora, čije realizacija dosta kasni: prvi, koji je trebalo da bude operativan ove godine, biće gotov tek 2023.

Turska ima nalazišta uranijuma, ali tek treba da ovlada tehnologijom njegovog pretvaranja u gorivo. Njen vojnoindustrijski kompleks istovremeno realizuje program balističkih raketa sa potencijalom da nose i atomske bojeve glave.

Da li će sve to da se ubrza, zavisi od mnogo faktora, ali je već samo pominjanje nuklearnih ambicija Turske dokaz da je NATO u krizi koja je dublja nego što se to čini na prvi pogled. Ta kriza je svakako posledica pometnje koju je u transatlantski savez unio Donald Tramp, smanjivanja američke uloge u međunarodnim institucijama i opadanja realne moći najveće sile.

Turski lider, uostalom, nije jedini koji je shvatio da je američki predsjednik „najslabiji među jakima” i to, kao i drugi – Vladimir Putin, Si Đinping, Kim Džong Un (da pomenemo samo neke) – umješno koristi.

(Autor je bivši glavni i odgovorni urednik „Politika”)

---