Prof. dr Viktor Kastelani sa Univerziteta u Denveru (SAD), održao je predavanje na temu „Komičar Aristofan – 'Kleonska' demokratija 420.g.p.n.e”, u multimedijalnoj sali Kulturno-informativnog centra „Budo Tomović” u Podgorici.
Kastelani, koji je inače autor deset knjiga, čest je gost na predavanjima po pozivu širom svijeta, a ovog puta je Podgoričanima tumačio Aristofanovu političku satiru koja je uperena protiv atinskog političara Kleona. On je napravio i detaljan uvod osvrćući se na principe atinske demokratije, stanja u doba Perikla i Kleona, ali i politička stremljenja tog doba.
- Kleon je bio poznati govornik koji je često govorio u skupštini želeći da prigrabi što više moći. Ustanovio se kao „prvak običnog naroda”. Bio je bogat, ali prost čovjek, dakle, nije bio plemić. Takođe, zastrašivao je umjereniji Savjet i podsticao je većinu, a zastrašivanju je pribjegavao kod onih koje nije mogao potkupiti – kazao je Kastelani ističući da je Kleon kasnije osuđen i kažnjen za ogromnu i ozbiljnu korupciju. Zanimljivo je da se porota u tom procesu sastojala baš od pripadnika baš njegove političke frakcije.
- Istoričar Tukidid opisuje Kleona kao najagresivnijeg i najmoćnijeg čovjeka među prostim ljudima. Kleon je, i prema Aristofanovoj karikaturi, bio poznat po podmićivanju – kazao je Kastelani.
Aristofan, najznačajniji predstavnik stare atičke komedije i jedan od najvećih pjesnika cijele antičke komedije, stupa na scenu 427. godine.
- Bio je toliko mlad da se nije usudio da svoje prve dvije komedije postavi pod sopstvenim imenom na dramskim festivalima u Atini. Iskoristio je starije ljude, kao svoje surogate, da pod njihovim imenima postavi svoje drame. Kada je u pitanju klasa kojoj je pripadao, možemo da nagađamo da je pripadao istoj klasi kao i Sokrat. Aristofan je volio da se predstavlja kao čovjek iz naroda uprkos tome što je bio klasa više od običnih ljudi. Sebi je uspio da obezbijedi prvenstvo među komičarima upravo zahvaljujući napadima na Kleona – pojasnio je Kastelani, dodajući da se Aristofan nije mnogo divio ni Periklovoj ratnoj politici.
- Pet od šest Aristofanovih drama ticale su se radikalne atinske demokratije, a tri prve napisane su kada je Kleont bio na vrhuncu moći. Drame „Gosti” i „Vavilonci” direktno su napadale Kleonta: prva njegovu politiku, a druga njegovu ličnost. Na žalost, obje ove drame su izgubljene – pojasnio je predavač. On je istakao da je Aristofana Kleont optužio za uvredu njegove ličnosti i Atine, ali da ne možemo biti sigurni da li je on baš zvanično podnio tužbu. Ako jeste, smatra profesor, sigurno je izgubio slučaj.
- Od Aristofana saznajemo da je Kleont pokušao da organizuje jednostrano političko suđenje u Savjetu, ali da je taj pokušaj propao. Uprkos tome, Aristofan je dobio neslućeni publicitet koji nikada ne bi dobio da ga je Kleont ostavio na miru – kazao je profesor Kastelani, između ostalog, u svom predavanju. On se osvrnuo i na „Aharnjane”, komediju koju je prikazao Kalistrat. Glavni junak, seljak Dikeopol, potpisuje separatni privatni mir sa Spartom i uživa u svim blagodatima mira, nudeći špijune na izvoz u zamjenu za hranu i druga dobra.
Aristofan je bio angažovan pisac, neposredan i oštar u svojoj kritici. On je pažljivi posmatrač onog apsurdnog i pompeznog kod ljudi. Omiljeno su mu oružje parodija, satira i pretjerivanje do tačke fantaziranja, a za mete najradije bira istaknute političare, savremene književnike, muzičare, učenjake i filozofe te sve one pojave koje predstavljaju neku kulturnu ili društvenu promjenu. Likovi koje pjesnik prikazuje sa simpatijama redovno izražavaju osjećaje ljudi koji žele da budu ostavljeni na miru kako bi se na tradicionalan način posvetili tradicionalnim užicima, no oni su istovremeno dovitljivi, siloviti i uporni u tome da dobiju ono što žele.
Ovo predavanje, nakon kog je publika imala priliku da postavlja pitanja predavaču i učestvuje u diskusiji, dio je ciklusa „Principi atinske demokratije i savremeni svijet” koji je pokrenuo Centar za helenske studije u Crnoj Gori.A.Ć.