Pre­veo i pri­re­dio:Slav­ko Šće­pa­no­vić


U Pja­ti­gor­sku su me vo­di­li na naj­ra­zli­či­ti­ja mje­sta, kao to­bo­že, na „tač­no pr­vi grob pje­sni­ka“ i po­ka­zi­va­li ra­zna mje­sta nje­go­vog dvo­bo­ja. A šta da se go­vo­ri o gro­bu nje­go­vog oca. Što se či­ta­vo to klup­ko stra­sti ti­če ze­malj­skih do­u­šni­ka? Ta­mo, na ne­bu je sve po­zna­to i u na­šoj li­te­ra­tu­ri ge­ni­jal­ni ru­ski pje­snik će se bi­ti sve vi­še uz­vi­šen. A nje­go­vi sti­ho­vi, ka­ko su bi­li ge­ni­jal­ni, ta­kvi će i osta­ti.
Od dje­tinj­stva sam se di­vio pro­ro­čan­skoj sna­zi sti­ho­va još sa­svim mla­dog Mi­ha­i­la Ljer­mon­to­va. Ko­li­ko ni­je uobi­ča­je­no da se bez po­tre­be sje­ća­mo mla­do­sti Mi­ha­i­la Šo­lo­ho­va, to­li­ko je uobi­ča­je­no obra­ća­ti pa­žnju na mla­de go­di­ne Mi­ha­i­la Ljer­mon­to­va. Pa on je u svo­joj če­tr­na­e­stoj go­di­ni pi­sao sti­ho­ve. A u dva­de­se­toj go­di­ni on je bio već zre­li ta­le­nat, autor kla­sič­nih dje­la. U dva­de­set še­stoj go­di­ni je po­gi­nuo. U mla­dim go­di­na­ma Mi­ha­il Ljer­mon­tov je na­pi­sao svoj ge­ni­jal­ni ro­man „Ju­nak na­še­ga do­ba“. Od ko­ga je pre­pi­sao? Od ku­da se u nje­ga use­li­la ta­kva pro­ro­čan­ska mrač­na de­mon­ska sna­ga? Od fran­cu­skog Je­vre­ja – lje­ka­ra ni­je. Ni­je ni od od ne­pi­sme­nog Če­čen­ca, ni­ti od kmet­skog ko­či­ja­ša, nje­go­vih ima­gi­nar­nih pre­da­ka.
Po­sto­ji drev­na ge­net­ska ve­za vre­me­na. Kao da ne­či­je drev­ne stru­ne zvu­če u još neo­ja­ča­loj du­ši pje­sni­ka. O ko­jem pje­sni­ku je na­pi­sa­no: „Osmje­hu­je se on svo­jim go­sti­ma, a du­ša nje­go­va je tu­žna. Pri­ča­lo se da osmi­jeh ni­kad ne si­la­zi sa nje­go­vog li­ca, a oči su mu uvi­jek bi­le tu­žne i gle­da­le su u da­lji­nu kroz lju­de“? O škot­skom pje­sni­ku iz 13. vi­je­ka Tom­su Ljer­mon­tu. O nje­go­vom ve­li­kom, da­le­kom pret­ku ko­je­ga se on ni­je sje­ćao, ni­ti je išta o nje­mu znao. Mno­gi ljer­mon­to­lo­zi ne­ka­ko za­o­bi­la­ze, ili je­dva do­di­ru­ju oče­vo po­ri­je­klo, kao uosta­lom i uop­šte ulo­gu oca u ži­vo­tu Ljer­mon­to­va. Pje­sni­ko­va ba­ba se po­no­si­la svo­jim sta­rim i po­zna­tim pre­ci­ma, ali ona ni­šta ni­je zna­la o još sta­ri­jim i po­zna­ti­jim pre­ci­ma svo­ga ze­ta, a unu­ko­vog oca, ko­je­ga ni­je vo­lje­la, iz kla­na škot­skih Ljer­mon­to­vih. O to­me, uosta­lom, ni sam otac Mi­ha­i­la Ljer­mon­to­va ni­je vo­lio da ras­pra­vlja, po­što ni on ni­je imao ni­ka­kve ve­ze sa svo­jim sta­rim pre­ci­ma. Sko­ro ni­šta o nji­ma ni­je znao. Sje­ćao se sa­mo da je u Ru­si­ji ži­vio ne­ki nje­gov pre­dak, si­ro­ma­šni na­jam­nik. On ni­šta ni­je znao o ro­do­slo­vu svo­jih pre­da­ka od 18. vi­je­ka. Otac Mi­ha­i­la Ljer­mon­tva, Ju­rij Pe­tro­vič Ljer­mon­tov, bio je pro­pa­li biv­ši ka­pe­tan, ko­ji je za­veo bo­ga­tu pred­stav­ni­cu po­ro­di­ce Sto­li­pi­nih. Sa­mo je ge­nij bun­tov­nog mla­di­ća osje­ćao ne­što vi­še od na­sled­ne ve­ze sa pre­ci­ma. On je ot­krio svo­je zna­me­ni­te pret­ke po oče­voj li­ni­ji. Pro­na­šao ih je, pri­je sve­ga, unu­tar se­be, u svo­joj pje­snič­koj du­ši. On je sa po­no­som no­sio pre­zi­me Ljer­mon­tov, svje­stan svog ugle­da. On 1831. go­di­ne, u pje­smi „Že­lja“ pi­še: „Na za­pad, na za­pad bih da po­le­tim,/ Gdje cvje­ta­ju po­lja pre­da­ka mo­jih./ Gdje u pu­stom pla­nin­skom zam­ku,/ Po­či­va­ju nji­ho­ve za­bo­ra­vlje­ne ko­sti.”
Sam Mi­ha­il Ljer­mop­ntov ni­je bio u pri­li­ci da bo­ra­vi u zam­ko­vi­ma i na po­lji­ma svo­jih pre­da­ka po oče­voj li­ni­ji, jer je sve to za­vje­štao bu­du­ćim po­ko­lje­nji­ma Ljer­mon­to­vih.
U zva­nič­nim do­ku­men­ti­ma 17. vi­je­ka po­ro­di­ca Ljer­mon­to­vih se po­mi­nje u „Re­gi­stru Edin­bur­ga“ , u drev­nim za­pi­si­ma, ko­ji se od­no­se na brat­stvo Ljer­mon­to­vih iz Bal­ko­me, gdje je ci­ti­ra­no: „u Ge­ne­o­lo­gi­ji ugled­ne i sta­re lo­ze Ljer­mont ro­do­na­čel­ni­kom je sma­tran Lerd iz Er­sil­mon­ta, či­ji je di­rekt­ni na­sled­nik To­mas Ljer­mont, ko­ji je bio po­znat još i kao autor naj­ra­ni­je ver­zi­je za­pi­sa `Tristana i Izolde`“. Ali mo­žda su ve­o­ma slo­že­na me­lo­di­ka i for­ma sti­ha za­sme­ta­le da se u ljer­mon­tov­skom svi­je­tu pro­vje­ri na­rod­no pre­da­nje.
Iako je ma­lo znao o sta­rim Lje­mon­to­vi­ma, iako ni­ka­da ni­je bio u Škot­skoj, tu ve­zu Mi­ha­i­la Ljer­mon­to­va sa svo­jim drev­nim pre­ci­ma, sjaj­no je oci­je­nio naš mi­stik, pje­snik i fi­lo­zof Vla­di­mir So­lo­vjev, ko­ji je sma­trao da je „ru­ski ge­nij stra­šnu na­preg­nu­tost i usred­sre­đe­nost mi­sli na se­be, na svo­je JA, stra­šnu sna­gu lič­nog osje­ća­nja“ i „spo­sob­nost da svo­jim osje­ća­nji­ma i po­sma­tr­nju iza­đe iz gra­ni­ca obič­nog re­da po­ja­va ži­vo­ta i ži­vot­nih od­no­sa, po­zaj­mio od svog da­le­kog pre­tka. Pri­mje­rom pro­ro­čan­ske po­e­zi­je Ljer­mon­to­va So­lo­vjev sma­tra pje­smu „San“ (1841. go­di­ne). Pje­snik vi­di, „ne sa­mo san svo­ga sna, ne­go i onaj san ko­ji se snio snu nje­go­vog sna“. A mi, svje­do­ci 20. vi­je­ka , do­da­će­mo još jed­no ve­li­ko pro­ro­čan­stvo ru­skog ge­ni­ja, ko­ji je pred­ska­zao „Ru­si­ji cr­nu go­di­nu ka­da pa­da­ju car­ske kru­ne...“
(Na­sta­vi­će se)