-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

O strukturi vlasti balkanskih zemalja u periodu 1944–1947. prilično je dosta pisano, ali je zato komparativni pristup u izučavanju te teme bio ono što je nedostajalo jugoslovenskoj, ali i balkanskim istoriografijama. Tu vrstu naučnog pogleda, a posebno svestranije sagledavanje političkog prostora Balkana u mediteranskom kontekstu, donijela je dr Olivera Dragišić svojom doktorskom disertacijom: „Konstituisanje komunističke vlasti na Balkanu. Uporedna analiza strukture vlasti u Rumuniji, Bugarskoj i Jugoslaviji 1944–1947”. S njenim odobrenjem u narednih nekoliko brojeva, prenijećemo najzanimljivije detalje iz pomenutog doktorskog rada.

Sa zvanjem naučnog saradnika dr Olivera Dragišić je zaposlena na Institutu za noviju istoriju Srbije u Beogradu. Do sada je objavila dvije monografije: „Jugoslavija i Bugarska 1944–1980, hronika neuspješnog prijateljstva” (sa suprugom, dr Petrom Dragišićem) i „Rat poslije rata” (sa A. Timifejevim i D. Tasićem). Autorka je i više zapaženih naučnih članaka objavljenih u zemlji i inostranstvu.

Proučavanje svake strukture vlasti, pa i socijalističke, važna je društvena i istoriografska tema. Struktura vlasti može i ne mora predstavljati mjeru društva u kojem se uspostavlja, ali, kada se jednom uspostavi, struktura vlasti utiče na etiku, estetiku, ekonomiju, psihologiju, komunikaciju i druge, kako individualne, tako i društvene kategorije ljudskog postojanja i djelovanja.

U većini istoriografskih istraživanja koja su obrađivala ovu temu, pažnja je bila usmjerena na uticaje koje je SSSR imao na proces izgradnje socijalističkih sistema na Balkanu, dok su dva važna aspekta po pravilu ostajala zanemarena: 1) uticaj zapadnih demokratija (SAD i Velike Britanije) na poslijeratnu izgradnju socijalističkih struktura vlasti u balkanskim državama i 2) veze između domaćeg terena i spoljne politike.

Kada je riječ o procesu uspostavljanja poslijeratnih socijalističkih struktura vlasti na Balkanu, ne može se govoriti o konstituisanju vlasti (ako pod konstituisanjem podrazumijevamo njeno ustavno uspostavljanje), jer mnogi aspekti poslijeratne izgradnje vlasti ni u jednoj od balkanskih zemalja nijesu bili ni legalni, ni legitimni. Upotreba sintagme „komunistička vlast” samo je djelimično opravdana, jer se sistem koji je u balkanskim zemljama bio izdignut na nivo državnog – nazivao socijalistički. Ipak, kičmu sistema je u svakoj državi predstavljala domaća komunistička partija. Zbog toga se, bez obzira što je u pitanju bio period takozvane „narodne demokratije” (u kojem je angažman komunista bio prikriven različitim formama „narodnih frontova”), poslijeratni socijalistički sistemi ponekad nazivaju komunističkim.

Osim toga, potrebno je riješti i dilemu: socijalistički režim ili sistem? Pravilnija bi bila upotreba riječi sistem zbog toga što su rane strukture vlasti već u svom začetku predstavljale djelove mnogo šireg „organizma” koji je sa početkom Hladnog rata prerastao u socijalistički blok zemalja. Na „organsko jedinstvo” balkanskih i istočnoevropskih struktura vlasti sa sovjetskom strukturom vlasti, ukazuje prevashodno način komunikacije sovjetske partije sa malim nacionalnim partijama, nerijetko i personalna unija partijskih kadrova, ali i ideologija koja je upravo preko uspostavljenih struktura vlasti zavladala ogromnim geografskim prostorom.

Hronološke okvire procesa izgradnje poslijeratnih struktura vlasti nije jednostavno definisati. Kao prva hronološka odrednica može se uzeti 1944. godina jer su se tokom nje, kako na spoljnom političkom, tako i na unutrašnjem političkom planu, odigrali ključni događaji koji su uticali na proces izgradnje poslijeratnih struktura vlasti u balkanskim zemljama. U slučaju Rumunije i Bugarske najvažniji proces bio je približavanje Crvene armije njihovim granicama, što je bio tek jedan od preduslova za izvođenje državnih udara u Bukureštu i Sofiji. U slučaju Jugoslavije najvažnije su bile posledice Teheranske konferencije i odluka zapadnih saveznika i SSSR-a da već 1943. godine Titovom pokretu otpora pruže značajniju podršku nego pokretu Dragoljuba Mihailovića.

Druga hronološka granica bi mogla biti određena 1947. godinom kada je u septembru te godine, u Šklarskoj Porembi u Poljskoj, održan sastanak komunističkih parija (Kominform) čije su posledice bile dalekosežne.


(Nastaviće se)

---