-Piše: SVETISLAV ŠESTOVIĆ

Prvi sahranjeni logoraš bio je Nikola Nikolić, sahranjen 20. septembra 1914. Prva žrtva iz Crne Gore bio je Jovo Babić iz Pljevalja, koji je preminuo 25. decembra 1914. godine, a poslednji Ljubomir Babović iz sela Konjuha preminuo u decembru 1918. godine. Grobovi na zarobljeničkom groblju u Nađmeđeru su pojedinačni i grupni, zavisno od toga koliko je dnevno umiralo zatvorenika. Po jedan je sahranjivan samo u slučaju da je toga dana bio jedan umrli. Izuzetak su bili oficiri, bez obzira na broj dnevno sahranjenih.

Smještajni dio logora Nađmeđer imao je 36 identičnih baraka, a u svakoj od njih je boravilo po oko 300 logoraša. Barake su bile bez plafona, sa vratima i prozorima na sve četiri strane. Kreveti su bili drveni i na tri nivoa.

Svjedok stradanja crnogorskih interniraca Risto Kovijanić u knjizi „Nađmeđerska dolina smrti“, između ostalog osvrnuo se na ponašanje jednog od starješina logora, narednika Ištvana, koga su zatvorenici prozvali „Crni“. „Ali nikada se nije viđela veća životinja u ljudskom obliku no što je bio „Crni“. Zadrigao, zdepast, nakostriješen i kosmat kao divlji vepar, izvaljenih krvavih očiju, šopava nosa i širokih nozdrva, debelih usana i ušiju, sredovječan i prosijed, nažderan, napijen, i razdražen do pomamljenosti kao na inkvizicijskim arenama, činio je nečuvena svirepstva – tukao je, davio, kasapio. Izvučenom sabljom udarao je đe stigne, po glavi, po licu, po rukama. U vrijeme kada se šećerna repa tovarila na stanici, kada bi uhvatio kod nekoga zarobljenika repu – koja se sirova rado jela, iako je stezala za grlo kao kliješta – onda bi takvog gladnog jadnika gađao tom repom samo u glavu, sve dotle, dok ne prsne glava ili repa... Sve drugo da je bilo kao u raju, samo nađmeđersko crno čudovište činilo bi logor užasnim paklom“.

Nađmeđersko srpsko mučilište nije bilo jedino. U močvarama Velikog Dunava u neposrednoj blizini bili su Nežider i Boldogasonj. Nežider je bio još strašnije mučilište nego Nađmeđer. U njega su bili zatočeni internirani starci, žene, djeca, odojčad. Bio je to logor bijede i plača, bolesti i smrti... Austrougarske okupatorske vlasti kupili su po zemlji Srbiji sve što nije moglo pobjeći i ono, što neprijatelj bez srca i duše ne metnu pod nož, skrcaše na ove obale smrti, da im tu nestane trag. Dunavske nezasite močvare, teška vlažna zemlja, nemilosrdno je gutala umorne, izgladnjele i promrzle žrtve. Nijedno bojište nije tako lako i tako brzo progutalo desetine hiljada ratnika, kao što to progutaše te daleke močvare: Nežider, Nađmeđer, Boldogasonj, Ašah, Mathausen, to su u nizu stotina drugih Golgota koje je naš narod izdržao. U posebno teškom položaju bili su internirci po raznim logorima u Albaniji. Logor u Vuksanlekićima kod Tuzi nedaleko od albanske granice, bio je posebno ozloglašen. Dolazak u ovaj logor značio je sigurnu smrt.

Sve te nadčovječanske muke i nebrojene žrtve, krvava su povelja uzidana u temelje Jugoslavije, koje odavno nema.


(Kraj)

---

Borci odlikovani Srebrnom medaljom za hrabrost
Donosimo u feljtonu i preostala imena vojnika i oficira Prošćensko-baričkog bataljona koji su odlikovani Srebrnom medaljom za hrabrost: Milić I. Leka, Jeremija R. Radović, Mirko P. Krsmanović, Sava M. Gogić, Sava R. Vojinović, Gruban M. Čović, Milun N. Čović, Milivoje M. Gluščević, Jovo N. Caković, Lazar Ć. Joksimović, Diko M. Moračanin, Obrad A. Sekulić, Ivan N. Varaga, Mileta P. Kljajević, Boško J. Jelić, Tomo Ć. Kljajević, Sekula J. Sekulić, Radosav S. Jelić, Vidoje G. Bubanja, Radovan T. Sekulić, Okica M. Kljajević, Nikola Š. Joksimović, Mirko P. Kljajević, Rade M. Konjević, Mirko M. Delić, Ivan J. Smolović, Vukašin F. Smolović, Vukajlo M. Smolović, Miloš R. Vukadinović, Jovan J. Stanić, Vasilj A. Vujičić, Ivan R. Stanić, Vukosav P. Medojević, Dimitrije V. Medojević, Milo M. Medojević, Obrad J. Vuković, Novica S. Filipović, Milisav R. Ristić, Vasilije V. Pantović, Janko J. Delić, Trifun T. Jokić, Radisav B. Zejak, Mijailo P. Jovanović, Vukojica V. Minić, Gavrilo M. Jakšić, Miloš M. Filipović, Novica M. Vučinić, Mirko T. Vuković, Radivoje Š. Mrdović, Milo M. Drobnjak, Marko M. Bošković, Vukašin J. Mrdović, Lazar G. Delić, Ivan R. Jokić, Mirko T. Vučinić, Miloš P. Jovanović.