-PIŠE: DR RADENKO ŠĆEKIĆ

Evropske države su se od 16. vijeka nadmetale za globalnu dominaciju, a Britanija je imala najviše uspjeha i do početka 20. vijeka uspjela je da stvori ogromnu imperiju gdje „sunce nikada ne zalazi“. Međutim, pojavili su se problemi održavanja globalne moći, posebno tokom (drugog) Burskog rata. Bilo je jasno da će Britaniji biti potrebna pomoć neke jake i prostorno dobro pozicionirane zemlje saveznice, čime „predaju“ imperijalne baklju SAD. Istorija Kine istovremeno je i istorija velike nacije i kineske elite koja Kinu doživljava kao „prirodno središte svijeta“. U vezi s tim postoji i kineski izraz za Kinu – Chung-kuo, odnosno „Središnje carstvo“, što govori da se Kina vidi u centru svjetskih odnosa. Kao središte, Kina je neprekidno širila svoj uticaj na periferije i očekivala od njih da prihvataju njenu znatno napredniju civilizaciju. Ona je vjekovima i milenijumima razvijala i širila svoju filozofiju, ekonomiju, kulturu, umjetnost, tehničku inventivnost i političku moć. Zahvaljujući tome, većim dijelom svoje istorije ostala je jedinstvena država. U vrijeme proglašenja američke Deklaracije o nezavisnosti (kraj 18. vijeka), imala je oko 200 miliona stanovnika i bila vodeći svjetski manufakturni proizvođač. Nakon poraza u Opijumskim ratovima, naglo je pao kineski ugled i uticaj. Kineska savremena geopolitika zasniva se na političkoj stabilnosti, vojnoj, ekonomskoji tehnološkoj moći i na snazi duha naroda. U političkoj sferi savremena kineska civilizacija geopolitičke zadatke rješava sopstvenom, a ne zapadnom logikom. Za razliku od zapadne logike „vrijeme je novac“, kineska logika se zasniva na poslovici „što više žuriš – teže je postići cilj“. Tako i u domenu privrede, Kina se tokom prethodnih nekoliko decenija transformisala u vodeću svjetsku ekonomiju, investirajući na svim kontinentima. Oko 1861. Kina i Japan su doživjeli kolaps kada su zapadni ratni brodovi i finansijeri pohrlili u istočnu Aziju. Japan i Kina nisu mogli učiniti ništa da spriječe uspon bogatstva i moći Zapada. Međutim, razlika između trijumfa i tragedije bila je u načinu na koji su reagovali na taj uspon. Kineski vladari su uveliko pozajmljivali iz inostranstva, protraćili kapital i postali zavisni. Japanski vladari su kupili vrijeme, prikupili ogromne količine lokalnog kapitala i finansirali industrijsku revoluciju. Do 1911, Japan je postao velika sila, a Kina bolesnik Azije. Usled vjekova kolonijalne potlačenosti od strane Evropljana, u Aziji se oformio intelektualni, filozofski i politički otpor suprotan uticaju Zapada. „Ako na dnu mora vidite dvije ribe kako se svađaju, znajte da je engleska podmornica u blizini (koja ih svađa)“. Ova poučna maksima, čije autorstvo pripisuju Mahatmi Gandiju, odslikavaju negativno iskustvo sa politikom Londona, čiji negativni uticaj i konsekvence su osjetili narodi Azije, Afrike, Balkanskog poluostrva. Još je u 19. vijeku, tadašnji britanski premijer lord Palmerston je istakao, a kasnije ponovio i Čerčil, da „za Britaniju ne postoje stalni prijatelji i stalni neprijatelji; postoje samo naši stalni interesi”. Čerčil je u britanskom parlamentu 1914. izjavio sledeće: „U teritorijalnom smislu dobili smo sve što smo htjeli, a naš se zahtjev za nesmetanim uživanjem u brojnim i zadivljujućim bogatstvima – koja smo uglavnom stekli nasiljem i sačuvali silom – drugima ne čini tako smislen kao nama“. Do prije četiri vijeka, Evropa je predstavljala marginu svjetske trgovine, geopolitike i uticaja. Azijske države su imale dominaciju (Arabljani, Osmanlije, Mongoli, Kina, Persija, prostor Indije…). Kada je jedan arabljanski geograf opisivao svijet prije jednog milenijuma, „onako kako ga je on video i doživio, opisivao je sve velike gradove toga doba, nove tehnologije, objašnjavao je gde naći luksuznu robu. Kad je stigao u Evropu, samo je prestao da piše. Besmisleno je, kazao je on, trošiti mastilo na opisivanje ljudi koji ne znaju da čitaju i pišu. Nekada su, dakle, postojale predrasude prema Evropi, a ne obrnuto.“ „Međutim, Evropljani su na zemljinoj kugli manjina, a istorija evropskog kolonijalizma u sebi sadrži toliki broj zločina, laži i ljudske patnje da je u pravu bio Mahatma Gandi koji je, kada su ga pitali što misli o evropskoj civilizaciji, odgovorio da bi to „bila dobra ideja“ (da takvo nešto postoji).


(NASTAVIĆE SE)

---