-Piše: dr Radenko Šćekić

Bipolarni svijet, koji se tokom poslednje decenije 20. vijeka bio pretvorio u unipolarni, sa jednom globalnom supersilom, već tokom prve decenije novog milenijuma postepeno dobija obrise – multipolarnog. Ekonomsko i vojno jačanje Kine, kreiranje nove, „multivektorske” ruske spoljne politike, u skladu sa novim globalnim kretanjima i multipolarnosti, čiji se obrisi nadziru – vode ka novim geopolitičkim pravilima igre. Politički uticaj i značaj SAD u svijetu je i dalje nesporan i sigurno će i u narednom periodu, s obzirom na svoju vojnu, ekonomsku i kulturnu moć igrati jednu od ključnih uloga na planeti. Mada će biti prinuđene da svoju nekada dominantnu moć podijele sa drugim globalnim igračima. Po principu: SAD mogu da utiču ali ne i da kontrolišu (druge dijelove svijeta). Brz ekonomski i geopolitički oporavak Ruske Federacije niko na Zapadu nije očekivao. Pravljene su čak i zapadni planovi `90-ih godina 20. vijeka da se od Rusije formira konfederacija sa tri federalne jedinice: istočni Sibir, zapadni Sibir i evropska Rusija i da takva državna tvorevina ne predstavlja značajan subjekat u međunarodnim odnosima. Pobjeda Zapada u Hladnom ratu nije proizvela trijumf već iscrpljenje. Uzrok stagnacije Zapada na polju globalne ekonomije nije to što se sporo razvija, već što se drugi brže razvijaju. Sa sličnim problemom nosila se i Velika Britanija krajem 19. vijeka, kao najveća sila tog vremena. Pretpostavlja se da će Azija do 2020. imati četiri od pet ili sedam od 10 najvećih ekonomija, a do tada će azijsko društvo ostvarivati 40 odsto globalne ekonomske proizvodnje. Mi želimo da se modernizujemo ali ne i da se pozapadnjačimo, jedna je od osnovnih sentenci napredujućih azijskih ekonomija. Može se iznijeti i stav da su simboličke konstrukcije i teze, poput „sukoba civilizacija” i sličiih, trebale da pomogne Zapadu (u prvom redu SAD) koje su se nakon pada komunizma našle u krizi identiteta da se definiše pomoću novog neprijatelja, odnosno „nove prijetnje”. Tako je dotadašnjeg glavnog neprijatelja, komunizam, odnosno SSSR, kao njegovu personifikaciju trebalo zamijeniti „novim neprijateljem” – islamskom civilizacijom. Jer je Sjeveroatlantskom vojnom savezu (NATO) bilo neophodno da se pod hitno iznađe i „stvori novi neprijatelj Zapadne civilizacije i kulture” u svrhe opravdanja postojanja pakta. Kreirajući nakon završetka Hladnog rata nove „iskonske” neprijatelje Zapada i „demokratskog svijeta”, zapadni geopolitički planeri su markirali islamske države kao „pogodne” za novu ulogu i zamjenu za nekadašnje komunističke države „istočnog lagera”. Zanimljivo je istaći da Japan danas predstavlja globalno ekonomskog i tehnološkog diva, a sa druge strane političkog „patuljka” zavisnog od SAD pod čijom se okupacijom nalazio sve do 1952. Slično kao Velika Britanija, izolacija i odsječenost od kontinenta iz koje proizlazi okretanje prema sebi, ili vječna želja za osvajanjem kopna koja je temeljna pretpostavka imperijalizma, diskursi su utkani u geopolitičku kulturu Japana. Ekonomski uspon i društvene reforme su krajem 19. vijeka predstavili Japan kao vodeću silu Azije. Ali i prvu azijsku državu koja je u novijoj istoriji, u ratu pobijedila jednu evropsku velesilu (Rusiju 1905). Nametanje osjećaja posebnosti i nadrase u odnosu na druge, karakteristika je japanskog imperijalnog stave, što su osjetili mnogi narodi Azije tokom Drugog svjetskog rata. Ova ostrvska nacija uspjela je postati drugom po redu ekonomskom silom na svijetu, i to usprkos činjenici da ne raspolaže gotovo nikakvim prirodnim resursima. Na diplomatskom planu, Indija traži način da se drži srednjeg puta pomažući izgradnju multipolarnog svijeta. Ona sebe vidi kao jednu od nekoliko nezavisnih sila i regionalnih geopolitičkih igrača koje će se u budućnosti uzajamno balansirati. Zato i umnožava sporazume i dogovore sa drugim glavnim akterima. Indijski geopolitičari govore o potrebi za sve većom Indijom koja bi imala dominantnu poziciju na području koje se proteže od Irana do Tajlanda. Britansko kolonijalno nasleđe je na Indijskom podkontinentu ostavilo krizno žarište u vidu etničkih i religijskih sukoba Indija–Pakistan, Šri Lanci u sl. ali i borba za prevlast i uticaj u regionu između dva ekonomska „džina” Indije i Kine.

(Nastaviće se)

---