-Piše: Vojislav Bulatović

Pandemija je čitav svijet prinudila na svojevrstan eksperiment. Prinudila ga je da uspori svoje brzine, da koriguje planove i umiri ambicije, da poremeti sve ritmove, naročito, kolektivne (neposredne veze i kontakte u formi sveopšte „socijalne distance”), riječju, da spusti dinamiku na neki niži nivo a da niko ne pruža neki ozbiljniji otpor. Kao da su svi, za trenutak ugroženosti, shvatili da je glavni pogon svih nas da preživimo prijetnje pa tek onda da se borimo ko će više, ko će bolje, ko će dalje, ko će gore a ko dolje! Svi subjekti, od pojedinca do države okrenuli su se maksimalno sebi kao da se ostvaruje ona narodna, malo zlurada, izreka: „Zabavio se sobom i o svom jadu!” Zbog tog bavljenja sobom oslabile su čak i one danonoćne akcije i manifestacije globalnog i regionalnog dežurstva, otvorene ili prikrivene intervencije za očuvanje „strateških interesa”, zakočeni su udari migranata (nisu pominjani zidovi) kao i grozničava traganja na tržištu rada. Baš nad tim međunarodnim žarištem – tržištem rada nadvila se najveća briga ogromnih masa radnika (internacionala ekonomske migracije). Iz naše države, kao i iz regiona, živi i radi u EU i Americi mnogo radnika koji nisu imali uslove za život ovdje ili su bili nezadovoljni statusom koji su imali. Dok se ovdje previše vitla barjacima nacionalnim, partijskim i konstantno biju bitke za identitete (jer se svi „lažno predstavljaju”), „višak stanovništva” (oni koje sfera rada ne prima) se ne smanjuje pa se utočište traži vani. Tamo ih niko ne pita za njihovu naciju, vjeru, jezik, već prosto: šta znaju i mogu da ponude poslodavcima kako bi dobili sredstva za život i kako bi uspjeli u toj bezidentitetskoj organizaciji rada. Reklo bi se da je to jedan otuđeni odnos koji radnika svodi na resurs procesa rada. Upravo u tom odnosu započinje borba za opstanak i osnov egzistencije a to radnici ne mogu ostvariti u zemljama iz kojih odlaze. Problem se dodiruje sa sferom iracionalnosti ako se zna da i ovakav odnos bude uslovljen vanrednim zahtjevima (političkim, kolektivno-identitetskim, srodničkim i slično). Mnogi naši ljudi uspjeli su da „budu neko” dokazujući se u nekom domenu rada, stvaralaštva i umijeća iako je njihov kolektivni (domovinski) identitet bio potisnut na radnom angažmanu u intimu bića. U novoj društvenoj sredini treba izgrađivati jedan praktičan odnos sa novim okruženjem i dokazivati svoju društvenost u konkretnoj sredini. Očigledno je da savremeni napredni svijet počiva na temeljima slobodnog rada u formalno-pravnom smislu a da se formiranje čovjeka i građanina odvija u drugim sferama društva. Ako je svijet šansa i izazov, svaki pojedinac je jedna komplikovana (ne)jednačina sa mnogo nepoznatih. S jedne strane su zahtjevi, potrebe i želje a, s druge, mogući odgovori, više-manje poželjni, povoljni ili promašaji. U tim „makazama” moramo izgrađivati naš lični identitet, ono što stvarno jesmo u odnosu na druge i okruženje. Kolektivni identitet koji „zaokružuje” biće čovjeka u nekoj zajednici ne bi smio da zanemari ono što svaki pojedinac kao slobodna i autonomna jedinka predstavlja naspram svakog drugog pojedinca – osoben identitet. Propovjednici nekog „novog čovjeka” (političari, vjerske vođe, teoretičari novih sistema) više su skloni da ga definišu kao biće nove zajednice pa bi taj projekat dijelio sudbinu zajednice.

Naša država, naša mala društvena zajednica kao prioritet mora da ima integritet zajednice a pretpostavka za to je integracija pojedinaca u zajednicu kroz slobodan rad, čime bi se izgrađivao demokratski sistem stabilnih statusa i uloga od kojih je jedan broj u području privatnih djelatnosti a drugi u javnim djelatnostima i državnom aparatu. Sadašnji odnos između ovih sektora je alarmantan, jer je pritisak na javni sektor nesrazmjerno veliki zato što su kapaciteti privatnog (realnog) nedovoljni ili su loše organizovani i vođeni. Sistem statusa i uloga zavisi od razvoja društva, prvenstveno od njegove ekonomske strukture. U njemu se preslikavaju sve razvojne slabosti. Ljudi traže ne samo šansu da se zaposle, već i da iskažu svoje stvaralačke i radne potencijale, da napreduju na ljestvici priznatih vrijednosti u okviru svoje profesije. Sada je dominantna težnja kod obrazovanih mladih kadrova da se usmjeravaju prema politici i državnim poslovima. Tamo gdje država drži konce kontrole izvan svog domena ishod može da bude samo jedan: uloge i statusi se prilagođavaju njoj po načelu odanosti, podobnosti, partijnosti. Time se degradiraju standardi i pravila profesije i uspostavlja neodgovarajuća korespondencija sa vrijednosnim ljestvicama koje treba da čuvaju profesiju. Posebno je pitanje predimenzionalnosti države u odnosu na broj stanovnika i ekonomsku moć čime se zatvara krug disfunkcija i pada standarda kvalitetnih usluga.

Sada, kada se deklarišemo da imamo simbol građanske demokratije od posebne važnosti je da pristup procesu rada mora biti oslobođen od svih uslovljavanja izvan radno-tehnoloških zahtjeva. To je i pretpostavka da radnik postane i slobodan građanin. Završiću mislima filozofa Bertranda Rasela: „Navika da se život posmatra kao cjelina (a ne kao povorka odvojenih udesa bez upravljanja i bez jedinstva) neophodan je dio i mudrosti i pravog morala podjednako, i jedna od stvari koje bi valjalo podsticati u obrazovanju. Ustaljeni cilj nije dovoljan da život učini srećnim, ali je gotovo neizbježan uslov srećnog života. A ustaljen cilj izražava se uglavnom u radu.”

---