- Piše: Vojislav Bulatović

Tranzicijske revolucije u republikama SFRJ pod zastavom nacionalne emancipacije („Pravo nacija na samoopredjeljenje do otcjepljenja“) imale su gotovo svuda buran, to jest, krvav tok, osim u Crnoj Gori. Glavni politički akteri kod nas takav tok i ishod pripisuju sebi, mada, nije zanemarljiva okolnost da smo se mi „emancipovali“ od drugog „oka u glavi“, koje nije bolno osjetilo taj nestanak. Čak je i ono bolje progledalo, jer ga je „nova realnost“ upozorila da se treba osloniti samo na svoju moć percepcije svijeta. U odnosu na druge republike SFRJ, dakle, u crnogorskoj nacionalno-tranzicijskoj revoluciji nije bilo ratnih junaka i „domovinskih branilaca“, koji bi uživali počasti zbog svog izuzetnog doprinosa borbi za „oslobođenje od beogradske hegemonije“ i velikosrpske „agresije“. Ovi junaci, tamo gdje ih je bilo, zasjenili su i one slavne iz narodnooslobodilačke antifašističke borbe i revolucije pod vođstvom KPJ. U Hrvatskoj mnogo ne brinu zbog te goleme sjenke nad prošlom revolucijom, jer tamo postoje novi junaci domovinskog rata. Tamo je i za vrijeme Titove vladavine njegovana građanska (antirevolucionarna) svijest u područjima društveno – političkog života gdje je to bilo moguće sprovesti. Pamtimo i manifestacije tog otpora.
Mi, u Crnoj Gori smo bili u stanju opijenosti onom revolucijom. Razlog za to treba tražiti prije svega u ogromnom broju žrtava koje su ostale na ratištima širom Jugoslavije i koje su srazmjerno broju stanovnika najveće. Najveći podvizi u toj borbi su, takođe, vezani za crnogorske ratnike. Kako se onda moglo dogoditi da taj oslobodilačko-revolucionarni rat (tako ga je i Đilas nazivao) bude više od dvije decenije pod sjenkom tekućih događaja tranzicijske revolucije? To nije bilo vrijeme bez istorijske priče. Stalno smo bili na „infuziji“ one istorijske priče koja je povezivala vjekove državotvorne vertikale do 1918. kada je bura Prvog svjetskog rata izbacila novu tvorevinu Jugo-Slovena, Kraljevinu SHS, koja se ubrzo transformiše u Kraljevinu Jugoslavije pod dinastijom Karađorđevića. Socijalistička Jugoslavija, kao i revolucionarni Narodnooslobodilački rat (NOR) s obaveznim atributom „antifašistički“, bili su iz ideološko-političkih i operativnih razloga isključeni iz istorijske matrice aktuelnih događaja. Objašnjenje nije teško pronaći. Može li se govoriti o socijalističkoj Jugoslaviji i NOR-u, a ne poći od ključne institucije AVNOJ-a? Kako se pozivati na tu instituciju, a udarati na njene temelje: bratstvo i jedinstvo, federativno uređenje, nacionalnu ravnopravnost i položaj radnog naroda? „Djeca komunizma“ – (mnogi od komunista su prerušeni u borce za nacionalne države građanskog tipa, s primarnim ambicijama da eksproprišu radni narod u korist nove vlasničko -upravljačke klase), morali su odbaciti iz ideologije sve što im je stajalo na tom putu, pa i komunistički antifašizam. Uostalom, u takvim prevratničkim etapama ne pita se kakve je boje mačka, već da li lovi miševe (da se podsjetimo na lozinku kineskog pragmatičnog lidera). Za to vrijeme evropski i američki pogledi na antifašizam su revidirani kada je u pitanju sovjetska uloga u slamanju fašizma. Komunistički, crvenoarmejski antifašizam je stavljen pod lupu, jer je on proizveo komunističko uređenje u istočnom dijelu Evrope, što znači da nije bio lišen „crvene ideologije“. Onaj zapadni, naprotiv, imao je samo oslobodilačku dušu kako se to sada tumači.
U novije vrijeme, kada se nova tranzicijska revolucija učvrstila, kada se dobila spoljnopolitička podrška od NATO alijanse, vladajući DPS se odvažio da povodom Dana državnosti, 13. jula, uključi u svoj program neki filtrirani, prozapadni antifašizam, koji bi oslobodilačku borbu crnogorskih partizana, koja je uspostavila i crnogorsku državnost u jugoslovenskoj federaciji u formi republike, tretirao kao važnu kariku u crnogorskoj istoriji oslobodilačkih ratova. (Ustavom iz 1974. državnost republika je i eksplicitno određena).
Znači li to da se komunistima odaje selektivno priznanje za njihovu oslobodilačku antifašističku i državotvornu istorijsku ulogu, dok ih istovremeno drže za neku vrstu jeresi koja je odgovorna za revolucionarno krvoproliće (likvidiranje ideoloških protivnika) i remećenje „prirodnog toka istorije” što treba da ispravi ova tranzicijska revolucija. Ona je, dakle, građanski korektiv one socijalističke, prije svega, u domenu svojinskih odnosa i političke superstrukture. Vraćanje našeg naroda, kao i drugih jugoslovenskih naroda na put građanskog društva podrazumijeva imperativ da se ponovo vrednuju neki istorijski akti i njihovi akteri. O antifašizmu i fašizmu treba suditi pažljivo i razložno. Fašizam u evropskim zemljama (da ne pominjemo druge kontinente) nastao je pod krovom građanske demokratije i pod zastavom nacionalnog (!) socijalizma (!) „Mi nismo internacionalisti”. Naš socijalizam je nacionalan.” govorio je Adolf Hitler. Njegov socijalizam je patriotski. „Naši radnici imaju dvije duše: jedna je njemačka, a druga marksistička. Moramo probuditi njemačku dušu.” (Hitler). Dakle, sve treba nacionalizovati i staviti pod kontrlu nacije, a samu naciju podrediti vođi.
Oni koji su dali svoj život u antifašističkoj borbi ušli su u vječnost kao takvi. Svi su oni htjeli više od neporobljene otadžbine, naročito oni koji su se borili pod proleterskom zastavom, ali dominantne globalne sile ne trpe nekompatibilne utopije koje ne mogu staviti pod svoj uticaj. Zato smo sada u ovoj tranzicijskoj eri. Živi, naročito oni koji su umiješani u borbu za vlast i demokratiju, moraju svoj antifašizam svakodnevno dokazivati. Fašistička ideologija znači smrt za demokratiju i slobodu. Zato je stara parola „Smrt fašizmu – Sloboda narodu”! uvijek aktuelna.