Restauracija i konzervacija živopisa i ikonostasa najstarije podgoričke crkve posvećene Svetom Đorđu, koja se nalazi pod Goricom, trajala je od 2010. do 2016. godine. Za konzervatorsko-restauratorske radove na živopisu i ikonostasu bili su zaduženi stručnjaci podgoričkih Muzeja i galerija konzervator-restaurator Živko Radović, muzejski savjetnik i slikar-konzervator Marina Mugoša, a u tome im je zdušno pomagao i njihov kolega Dragan Radović, kustos Muzeja. Oni su fotografisali tok obnove, i iz tog dokumentarističkog posla izrodila se izložba fotografija „Crkva Svetog Đorđa u Podgorici – obnova 2010-2016” koja se do 23. januara može pogledati u Modernoj galeriji podgoričkih Muzeja i galerija. Postavku čini 15 foto-panoa, na kojima se nalazi više fotografija koje pokazuju stanje u kome se neka freska ili ikona nalazila prije restauracije, tokom rada na njoj, kao i „finalni proizvod”.
Otvarajući izložbu istoričar umjetnosti, kustos Dragan Radović, istakao je da je riječ o velikom projektu koji su izveli Radović i Mugoša na najstarijem, aktivnom sakralnom objektu u Podgorici, a koji je kroz devet vjekova preživo brojne preinake.
- Tokom vremena crkva je doživjela više izmjena, dogradnji, prepravki spolja, kao i promjena i popravki unutrašnje dekoracije. Tako je i fresko-živopis 70-tih godina 16. vijeka nanovo urađen, a krajem 19. vijeka je crkva dobila novi ikonostas. No, tokom godina, decenija, vjekova, i ikonostas i živopis dosta su oštećeni – rekao je Dragan Radović. Ideja o restauraciji, dodaje kustos, koja je decenijama postojala u okviru Muzeja, konačno je 2010. godine radom na ikonostasu realizovana na jedan izuzetan način.
- Potom su uslijedile tri kampanje, 2014, 2015. i 2016. godine na konzervaciji živopisa u naosu i oltaru crkve Sv. Đorđa. Ovo nije prvi put da stručnjaci Muzeja rade na Crkvi Sv. Đorđa. I ranije je to u nekoliko navrata rađeno, a posebno se ističu radovi iz 1981. kada je dijelom konzerviran živopis – rekao je Dragan Radović. Na kraju, kao član ekipe koja je radila na ovom projektu, zahvalio se svima u crkvi Sv. Đorđa na njihovoj gostoprimljivosti i razumijevanju za njihov posao, od starješine Crkve protojereja-stavrofora dr Velibora Džomića, svešteniku Jovanu Radoviću, kao i drugim sveštenicima i svim ljudima koji su svakodnevno angažovani na njenom održavanju i uređenju i na službama.
- Bilo je to izuzetno iskustvo i saradnja, a pogotovo saradnja sa kolegama autorima ove izložbe Živkom i Marinom, koji su odradili izuzetan posao. Taj projekat je realizovan na vrhunski način, što možete svakodnevno pogledati i uvjeriti se u Crkvi Sv. Đorđa – rekao je Dragan Radović.
Publici koja se okupila u Modernoj galeriji podgoričkih Muzeja obratio se i jedan od autora izložbe Živko Radović, ističući da je još kao student nekadašnjeg cetinjskog Kulturološkog fakulteta razmišljao o ovoj crkvi i nadao se da će mu se jednom ukazati prilika da radi na njoj.
- Godine 2000. počeo sam da radim u Muzejima i galerijama i tada je pokrenuta inicijativa da se krene sa opsežnim radovima na Crkvi Sv. Đorđa. Uslovi za taj posao stvorili su se 2010. godine, i krenuli smo da radimo. Rezultate možete ovdje večeras da vidite. Konačno, sve je odrađeno. Dajte kritike, nadam se da će biti samo pozitivne – rekao je Živko Radović, dodajući da su im u realizaciji najviše izašli u susret Crkvena opština Podgorica i Glavni grad.
Izložbu prati katalog za koji su predgovor pisali protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić, starješina ove Crkve i Dragan Radović, kustos u Muzejima i galerijama. Ž.J.


Malo podataka o bogatoj istoriji

- Postoje pojedini sakralni arhitektonski objekti koji imaju posebno mjesto u istoriji, memoriji i biću jednog grada. Takva je crkva posvećena Svetom Đorđu, koja već gotovo cijeli jedan milenijum stoji i opstaje u podnožju brda, a nadomak grada kojeg je iznjedrila i kojeg je kroz najteže istorijske trenutke odbranila. Neraskidiva je veza Crkve Sv. Georgija i grada pod Goricom – stoji između ostalog u tekstu Dragana Radovića.
Podsjeća i da se Crkva Sv. Đorđa u predanju pominje kao mjesto gdje je kršten Stefan Nemanja, a da stilski i hronološki pripada preromaničkim građevinama. Ipak, o ovoj crkvi postoji malo pisanih tragova.
- U testamentu koji je 1539. godine napisao Božidar Vuković Podgoričanin između ostalog se kaže: „Manastiru zvanom Sv. Đorđe u Podgorici ostavljam deset dukata za izgradnju...“ Drugih značajnijih podataka imamo tek od 18. vijeka kada crkva dobija značajnu pomoć od ruskog cara Petra. Poznato je da je 1747. godine crkva dobija jedno rusko jevanđelje i da je 1764. godine zoograf Petar izradio za crkvu jednu ikonu – navodi između ostalog Dragan Radović.


Fotografije govore više od riječi

Starješina Crkve Sv. Đorđa, protojerej-stavrofor Velibor Džomić, u tekstu kataloga posebno je naglasio značaj ove bogomolje, ali i činjenicu da njena istorija još nije dovoljno istražena, iako je riječ ne samo o kulturnom dobru Crne Gore, već cjelokupnog hrišćanstva. „Istina, zašto i to ne reći ovom prilikom, postoji i znatan broj ljudi, čak i iz svijeta kulture, koji toga još nije svjestan“, navodi Džomić.
Zahvaljujući se Radoviću i Mugoši, kao i svima koji su radili ili učestvovali na njenoj obnovi na bilo koji način, Džomić je zapisao da „čitav projekat je izveden na način koji može da posluži kao primjer svima u Crnoj Gori, kako se, radi opšteg cilja, ostvaruje saradnja između vjere i nauke, Crvke i države, crkvenih ustanova i ustanova zaštite kulturnih dobara”.
- Fotografije stanja fresaka i ikona prije ove velike obnove i zaštite govore bolje od bilo koje i bilo čije riječi. Izložba Živka Radovića i Marine Mugoše treba da podstakne sve nas – i crkvene oce, i državne funkcionere, i djelatnike iz službi zaštite kulturnih dobara, da u budućem vremenu, njegujući istinsku saradnju i međusobno uvažavanje, posvetimo ozbiljnu pažnju zaštiti kulturnih dobara. U budućem vremenu, poduhvat koji su izveli ovi djelatnici zaštitarske struke predstavljaće i predmet naučne pažnje – navodi Džomić.