U njegovim filmovima upotrebljavana su samo najelementarnija stilska sredstva – i to uglavnom ona koja su postojala još prije 1914. Jednostavnost Ozuovog stila posljedica je suštinski religioznog karaktera njegove umjetnosti. Ta umjetnost počiva na poštovanju koje zen-budizam gaji prema misteriji svakodevice. Prema riječima Donalda Ričija, Ozuov film polazi od premise da se ono transcedentno može izraziti samo kroz svjetovno i opšte a, kao i gotovo sva religiozna umjetnost, koristi primitivne tehnike. Ali, i s tako svedenom osnovom, Ozu je snimio filmove velike emotivne sublimiranosti i suptilnosti i danas se smatra za jednog od velikih reditelja svjetske kinematografije. Od 1936. pa sve do smrti 1963, čvrsto je držao pod kontrolom pisanje scenarija, izbor glumaca, snimanje i montiranje svojih filmova i formirao sopstvenu dramsku trupu izvođača i tehničara u koje je imao povjerenja. Mada je bio Japanac do srži, Ozu se, poput Šekspira i Tolstoja, bavio jednom jedinom univerzalnom temom: ljudskom prirodom. Tokom plodnog radnog vijeka, postao je, kako je nedavno ocijenio Britanski institut za film, „jedan od najvećih umjetnika XX vijeka uopšte, bez obzira na medij i zemlju“. Kurosavinoj, Mizogučijevoj i Ozuovoj generaciji pripadaju i Teinosuke Kinugasa (1896–1982), čiji se džidai-geki prelijepe fotografije „Vrata pakla” (1953), smatra za jedan od najboljih kolor-filmova u istoriji kinematografije, i Keisuke Kinošita (1912–1998), čije humanističko ostvarenje „Nijushi no hitomi” (1954) govori o razvoju fašizma u Japanu u periodu 1927–1946, posmatranom očima mlade učiteljice i njenih đaka. Mada je za vrijeme rata režirao propagandne filmove po narudžbini vlade, Tadaši Imaj (1912–1991) postao je politički angažovan kritičar preživjelih oblika feudalizma i plodan predstavnik neorealizma. Njegov film iz tri dijela „Nigori” (1953) otkriva političku i društvenu represiju tokom „liberalne“ restauracije pod dinastijom Meidži.

Druga generacija u periodu poslijeratnog preporoda javnosti predstavila se pedesetih i šezdesetih. Njeni su predstavnici, prije svega, Masaki Kobajaši (1916–1996), Kon Ičikava (1915–2008) i Kaneto Šindo (1912–2012). Kobajašijevi i Ičikavini filmovi vjerovatno su poznatiji na Zapadu nego Šindovi.

Kobajaši je studirao filozofiju na Univerzitetu Vaseda, a njegovi rani filmovi uglavnom se u realističnom maniru bave društvenim i političkim problemima. Njegovo prvo remek-djelo bilo je „Ljudsko stanje” (1959–1961), antiratni ep u trajanju od devet i po sati koji se bavi japanskom okupacijom i otimanjem Mandžurije od 1943. do 1945. Objavljen u tri dijela, taj humanistički, ali surovo realistični, film za široki ekran govori o mladom pacifisti koji je primoran da ode u rat da bi na kraju pao kao njegova žrtva. Kobajašijevi sljedeći važni filmovi bili su drastično nasilni džidai-gekiji „Harakiri” (1962) i „Pobuna” (1967). Oba polaze od neuspjele pobune pojedinca protiv autoritanog društvenog sistema iz doba dinastije Tokugava da bi dali ozbiljan komentar na opstanak feudalizma u modernom tehnološkom Japanu. U nesvakidašnjem, ali čudesno lijepom, filmu „Strašne priče” (1964), Kobajaši je pažljivo kontrolisanom upotrebom širokog ekrana i izražajnim bojama ispričao četiri sablasne priče o duhovima, prema djelima Lafkadija Herna (1850–1904), američkog autora koji je postao japanski državljanin.

Kona Ičikavu Zapad uglavnom smatra za najboljeg stilistu u japanskoj kinematografiji. Karijeru je počeo kao animator. Njegov prvi značajan film bio je „Burmanska harfa” (1956), lirska pripovijest o japanskom vojniku koji mučen osjećanjem krivice zbog učešća u kolektivnim ratnim strahotama, odlazi među budističke monahe i vodi besprekoran život. Scenario potpisuje njegova supruga Vada Nato (1920–1983), koja je scenarista svih njegovih važnijih filmova do 1965. Drugi značajan Ičikavin film pacifističke orijentacije bio je „Vatre u ravnici” (1959). Radnja se odigrava posljednjih dana japanske okupacije Filipina, kad su ostaci desetkovane japanske vojske bili prisiljeni na ubijanje i kanibalizam da bi preživjeli i u konačnu bitku stupili „časno".

PIŠE:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

NASTAVIĆE SE

---