-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Beskrajne mogućnosti, ili uzroci, daju i bezbrojne posledice. To je osnovna i genijalna misao Epikura koja se, kao crvena nit, provlači kroz čitavo njegovo prirodoslovno učenje. Iz beskrajnog prostora u kome je razliven (razbacan, razuđen) bezbrojni skup atoma, uvijek se javljaju razni svjetovi, mnogi od njih i propadaju, ali su svi oni podvrgnuti istim determinističkim pravilima koja vladaju i u našem svijetu. To je bila genijalna misao, koja je anticipirala kasniju naučnu svijest, koju su tek od 16. vijeka, nakon Kopernika, Galileja, Keplera i Njutna, naučnici počeli da prihvataju kao nesumnjivu činjenicu, koja je omogućila da se poistovjeti Zemljina teža sa opštom gravitacijom u vasioni, da se Njutnovi principi (inercije, sile, akcije i reakcije), tretiraju kao načela koja važe za čitavu vasionu kao cjelinu. „Mi moramo smatrati da svjetovi” – naglašava Epikur – „i svaka ograničena atomska tvorevina koja jako liči na stvari koje obično posmatramo – nastaju iz beskrajnoga. Jer sve ove atomske mase, velike ili male, izdvojile su se iz specijalnih konglomeracija atoma; i sve se ponovo rastvaraju – neke brže, druge sporije, neke zbog djelovanja jednog niza uzroka, a druge zbog djelovanja drugog niza uzroka. (Jasno je, dakle, da on svjetove smatra prolaznim, uništivim, pošto su njihovi djelovi izloženi promjenama)”.

Zanimljivo je ukazati na činjenicu da Epikur u svojim kosmološkim i kosmogonijskim razmatranjima, anticipira jednu od izuzetno aktuelnih teorija postanka Sunca, Sunčevog sistema i pojedinih oblasti naše Galaksije (Mliječnog puta). Savremena nauka smatra da se naš Sunčev sistem nije stvorio odvojeno od okolnih zvijezda kao posebna i izolovana, lokalna kosmička cjelina. Po njoj, zvijezde nastaju u grupama od stotina i hiljada članova, iz jednog zajedničkog kosmičkog oblaka prilikom njegovog kondenzovanja. I Epikur takođe navodi da naše Sunce, Mjesec i ostala nama susjedna nebeska tijela, nisu nastala izolovano od ostalog svijeta. Po njegovom shvatanju, sve je to nastalo kao cjelina (kao grupna pojava) i razvijalo se u skladu sa prirodnim zakonima, koji važe za svekoliku objektivnu stvarnost, bez izuzetka. „Sunce, Mjesec i ostale zvijezde nisu nastale odvojeno za sebe” – tvrdi Epikur – „i tek kasnije bili apsorbovani u naš svijet (i sve ono što može služiti za njegovu odbranu). Oni su odjednom istovremeno počeli da dobijaju oblik i da rastu (to isto važi i za zemlju i za more) pridruživanjem i kretanjem izvjesnih supstanci u vidu vrtloga, a to su djelići vjetra (daha) ili vatre, ili i jednog i drugog; da je to tako, za to govori čulno zapažanje.”

Oštroumna koncepcija o nastanku svjetova, pojedinih oblasti vasione, čitavih sistema u kojima postoje sunca, mjeseci, zvijezde (i druga tijela), predstavlja jedno od najznačajnijih dostignuća čitavog naučnog razvoja u starom vijeku. Nije, dakle, astronomska nauka postizala velika dostignuća samo u radovima znamenitih naučnika aleksandrijskog perioda Aristarha sa Samosa, Eratostena iz Kirene, Hiparha iz Nikeje, Ptolomeja iz Aleksandrije i dr., već je veliki napredak načinila i genijalnim dostignućima i anticipacijama Epikura u njegovim sveobuhvatnim razmatranjima kosmološke problematike.

U okviru razmatranja problematike postojanja raznih svjetova, Epikur uzima u obzir i pitanje postanka i razvoja života. On odlučno zastupa tezu da je život neminovna, nužna pojava koja se javlja na svakom svijetu na kome postoje povoljni uslovi. Dakle, života ima i na mnogim drugim svjetovima, a njegove forme su najraznovrsnije, jer nema razloga da život ima ovaj ili onaj oblik. Princip: beskonačni uzroci daju i beskonačne posledice, važi, naravno, i za pitanje nastanka, razvoja i raznolikosti životnih oblika. „Ne treba dalje zamišljati” – podvlači Epikur – „ni to da ima živih bića koja su se izdvojila sasvim za sebe iz beskonačnosti, pa da nemaju sebi sličnih. Jer niko ne bi mogao dokazati da u jednoj vrsti svijeta nema sjemena, a da u drugoj vrsti svijeta vjerovatno može postojati sjeme iz koga se rađaju živa bića i stvaraju biljke i sve ostale vrste koje mi vidimo, dok bi neke druge za to apriori bile nesposobne. (To isto važi i za njihovu ishranu. To isto treba misliti i da se zbiva na Zemlji).” Ovom genijalnom hipotezom, Epikur je veoma snažno uticao na sve pristalice postojanja života na drugim svjetovima, a posebno na znamenitog Đordana Bruna.


(Nastaviće se)

---