-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Milanovo zanimanje za vojsku i ratne stvari uopšte, u tom periodu, značajno je poraslo, jer je, kako kaže S. Jovanović, kao vrhovni komandant vojske htio da i po znanju bude dostojan svoje dužnosti. Fotografije iz tog perioda najčešće ga prikazuju u oficirskim i generalskim uniformama, koje je, za razliku od odjeće prethodnih vladara iz dinastije Obrenovića, sve češće prihvatao kao svoje službeno, kraljevsko odijelo. Inače, u ta tri rata mnogo su naučili i knez/kralj Milan i srpski oficiri i vojska uopšte; stekli su, kako kaže S. Jovanović, najvažniju stvar – „naviku vatre“, koju prethodna generacija Srba nije imala. Zanimljivo je da su tada, kao mladi oficiri, svoja prva ratna iskustva i vještinu komandovanja u ratu stekle vojskovođe koje su se kasnije proslavile u balkanskim ratovima (1912–1913) i Prvom svjetskom ratu (1914–1918): Radomir Putnik, Živojin Mišić, Stepa Stepanović, Petar Bojović i mnogi drugi. Još je zanimljivije da je od ta tri rata samo jedan okončan srpskom pobjedom – Drugi srpsko-turski rat (1877–1878). Poslije oba poraza (1876–1877, 1885), Srbija je, zahvaljujući intervenciji velikih sila, zadržala status quo, odnosno, nije imala nikakvih teritorijalnih gubitaka, ali jeste ljudskih, materijalnih i moralnih. Milan Obrenović je oba puta nudio ostavku na presto, ali je u tome oba puta spriječen. U Prvom srpsko-turskom ratu (1876–1877), u koji je Srbija uvučena zbog ustanka u Hercegovini i Bosni, a on, kao srpski knez, zbog pritiska javnog mnjenja, liberala i Skupštine, dobro je uvidio sve manjkavosti i nedostatke Narodne vojske koju mu je u nasljedstvo ostavio knez Mihailo. Iako je sa istom vojskom dobio naredni rat, od januara 1883. godine (Zakonom o reorganizaciji vojske), započeo je sa ukidanjem Narodne, a uvođenjem moderne, stajaće vojske, po uzoru na evropske armije tog doba. Protivnici reforme vojske, predvođeni najmnogoljudnijom strankom koja se pojavila na političkoj sceni Srbije, radikalima, podigli su bunu u Timičkom kraju (Timočka buna), ali ih je kralj Milan lako potukao (1883), upravo pomoću jedinica nove stajaće vojske. Sa istom vojskom krenuo je dvije godine kasnije i u rat protiv Bugarske, ali nedovoljno pripremljena i motivisana vojska pretrpjela je poraz pred Sofijom. Gledište kralja Milana da ujedinjenje Kneževine Bugarske i Istočne Rumelije narušava odluke Berlinskog kongresa (1878) i odnos snaga na Balkanu, na štetu Srbije, bilo je ispravno, ali vojska nije razumjela razloge da zbog takvog kraljevog gledišta mora i da ratuje protiv susjedne zemlje. Kralj je, zapravo, još od Berlinskog kongresa (1878), dobro shvatio ugroženost Srbije i od austrougarske, koja je odmah okupirala Bosnu i Hercegovinu, ali i od Bugarske, koja se spremala da u skoroj budućnosti osvoji Vardarsku Makedoniju. Kao uvod u te događaje vidio je ujedinjenje Kneževine Bugarske i Istočne Rumelije i prvi je evropski vladar koji je uočio opasnost od Bugarske, koju, na njegovu žalost, sam nije uspio da spriječi. Tek će događaji u 20. vijeku potvrditi na djelu ispravnost njegovog gledišta. Ali, u samom ratu, srpska vojska nije pokazala dovoljno razumijevanja za „veliku politiku“ na karti Evrope i Balkana. Kralj se u jednom momentu čak uplašio „da će radikali okrenuti front i da će on izgubiti glavu...“ Nepopularnost tog rata prenijela se i na nepopularnost kralja pred narodom (čak ni kraljica nekoliko dana nije s njim progovorila ni riječ), pa se uzima da je s tim događajem započeo krug dešavanja koji je četiri godine kasnije doveo do konačne kraljeve abdikacije (1889).

Drugi srpsko-turski rat (1877–1878) donio je Srbiji na spoljno-političkom planu najveći uspjeh koji je zabilježila u drugoj polovini 19. vijeka: odlukama Berlinskog kongresa (1878) Srbija je stekla nezavisnost i teritorijalno proširenje za četiri okruga na jugu (Niški, Pirotski, Vranjski i Toplički). Na Kongresu je Srbiji presudnu pomoć pružila austrougarska diplomatija, jer joj je, za razliku od ruske diplomatije, priznala tekovine rata. Od tada, knez Milan je usmjerio spoljnu politiku Srbije prema Austrougarskoj, napuštajući dotadašnju okrenutost ka Rusiji.


(NASTAVIĆE SE)

---