-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Srbija je preuzela obavezu da izgradi željeznicu (Željeznička konvencija, 1881. godine) preko svoje teritorije i tako spoji srednjoevropske (austrougarske) pruge sa solunskom i carigradskom željeznicom (od Niša se pruga granala u dva kraka), što je uspješno završeno do 1884. godine. Iste godine kada je potpisana Željeznička konvencija (1881), sa Austrougarskom su sklopljeni Trgovinski ugovor i Tajna konvencija (1881), koja je „previše vezivala Srbiju za susjednu monarhiju“. Zauzvrat, Austrougarska je dala punu podršku Srbiji u uzdizanju u rang kraljevine 6. marta 1882. godine, što je, takođe, bio ogroman uspjeh.

U unutrašnjoj politici, 80-ih godina 19. vijeka politički život preuzele su tri stranke: Narodno-liberalna (Jovan Ristić), Srpska napredna stranka (Milan Piroćanac, Milutin Garašanin, Stojan Novaković, Vladan Đorđević, Čedomilj Mijatović i dr.) i Narodna radikalna stranka (Nikola Pašić, Pera Todorović, Stojan Protić, Kosta Taušanović i dr.). Radikali su pokušali da zbace kralja Milana s vlasti već Timočkom bunom (1883), protiveći se oduzimanju oružja i Zakonu o reorganizaciji vojske (1883), ali su pretrpjeli strahovit poraz. Naprednjaci su podržali njegov režim i stoga se uzima da je ta decenija doba složne vladavine kralja i naprednjaka (Zakoni o štampi 1881, o zborovima i udruženjima 1881, o vojsci 1883, finansijska reforma, osnivanje Narodne banke itd.). Liberali su silazili s političke scene, ali su se radikali i dalje nametali „dokazujući da su najjača politička stranka“. Kralj je dugo izbjegavao saradnju s njima, radije prihvatajući beskompromisnu borbu (sa obje strane) i štetu koju je ta borba izazivala (na objema stranama). Na kraju su obje strane bile potpuno iscrpljene tom borbom, došlo je do konačnog opštestranačkog kompromisa i, poslije ostavke M. Garašanina i pada naprednjaka s vlasti (1887), prihvaćen je 1888. godine novi ustav, kojim je Srbija postala parlamentarna kraljevina. Istoričari su dobro primijetili da kralj, u momentu kad su se pojavile formalno organizovane političke stranke sa svojim ciljevima i programima, nije umio da stoji „iznad i izvan stranaka“, nego se odmah i sam „spustio u njihovu arenu i bitno uticao na politički život u zemlji“. Tako je za njegove vladavine Srbija dobila dva ustava: Namjesnički iz 1869. godine i Ustav iz 1888. godine. „Prvi je omogućio pojavu jakih vlada, a drugi zavođenje parlamentarizma, budući da je ulazio u red najdemokratskijih ustava u Evropi“. Ustav iz 1888. godine uveo je i ustanovu Kraljevskog doma. Prethodni ustavi donosili su „pojedinačne odredbe o članovima vladarskog doma, ali samu ustanovu nisu propisivali“. Proglašenjem Srbije za kraljevinu (1882) i izgradnjom zgrade novog Dvora (1883), ustanovi dvora poklanjana je sve veća pažnja, a Ustav (1888) je uveo instituciju Kraljevskog doma i propisao da „njegovi članovi moraju biti pravoslavne vjere i ne mogu stupati u brak bez odobrenja kralja“.

Na sedmogodišnjicu proglašenja kraljevine (6. marta 1889. godine) neočekivano i za najviše političke krugove, Milan Obrenović je abdicirao u korist maloljetnog sina Aleksandra. Dugo je i vješto skrivao pripremani čin. Za vrijeme prijema u Dvoru, povodom proslave, neočekivano za mnoge prisutne, pročitao je akt o abdikaciji i potom teatralno kleknuo pred sinom i prvi mu položio zakletvu vjernosti kao novom kralju. Prije toga je, u skladu sa Ustavom, „obrazovao Namjesništvo kraljevskog dostojanstva maloljetnom kralju Aleksandru, koje su činili Jovan Ristić, Kosta Protić i Jovan Belimarković“.

Poslije abdikacije, Milan Obrenović je uglavnom živio u inostranstvu (Beč, Pariz), najčešće se predstavljajući pod imenom Grof od Takova, i „prepustivši se skupom i lagodnom životu punom ljubavnih avantura i produženih sukoba sa razvedenom kraljicom“. U Srbiji je ponovo živio od 1894. do 1900. godine (s prekidom 1895/1896. godine), kao neka vrsta savladara sinu Aleksandru.

(NASTAVIĆE SE)

---