Kosmičko pozadinsko zračenje je pristizalo iz svih smjerova nebeske sfere i tačno odgovaralo zračenju crnog tijela površinske temperature od 2,7 stepena K. Za detekciju pozadinskog zračenja Penzijas i Vilson nagrađeni su Nobelovom nagradom, a teorija Velikog praska zauzela je vodeću ulogu među kosmološkim teorijama. Posebno treba podvući da pozadinsko zračenje predstavlja odraz samog Velikog praska.
Otkriće radio-galaksije i kvazari takođe su jedan od pouzdanih dokaza teorije Velikog praska. Radio-galaksije predstavljaju velike kosmičke sisteme, koji izuzetno snažno zrače u radio području spektralne trake. Kod većine do sada otkrivenih radio-galaksija utvrđena je intenzivna emisija radiotalasa iz područja u blizini središta galaksije, ali se ujedno često javlja i radio-svijetli halo. Inače, otkriveni radiotalasi su vrlo često jako polarizirani, što se tumači kao radio-emisija (isijavanje) elektrona vrlo velikih energija, koji se kreću brzinama bliskim brzini svjetlosti. Smatra se da je uzrok toj neobičnoj pojavi neki vrlo dramatični proces, pri čemu se oslobođa energija ekvivalentna onoj koja se dobija anihilacijom desetak miliona zvijezda. Otkriveno je da se intenzivniji izvori nalaze na većim udaljenostima od slabijih emitera.
Godine 1943. K. Sejfert otkrio je da neke spiralne galaksije pokazuju emisione linije, koje uglavnom nijesu tipične za druge spiralne galaksije. Ovaj skup galaksija se danas naziva Sejfertovim galaksijama. Navedene emisione linije potiču od joniziranog gasa u jezgrima Sejfertovih galaksija. Proširenje linija dovodi se u vezu sa kretanjem gasa brzinama od 500 km/s do 4000 km/s. Jezgra Sejfertovih galaksija su vrlo mala i sjajna i u mnogima se opaža kompaktni radio izvor, čije je isijavanje više od 1.000 puta snažnije od zračenja sličnog radio izvora koji se opaža u jezgru Mliječnog puta.
Godine 1963. astronom Martin Šmit otkrio je dva objekta (sa oznakama 3C 273 i 3C 48) na ogromnim kosmološkim udaljenostima, sa izuzetno velikim crvenim pomakom u spektrima, što znači da se udaljavaju od nas brzinama jednakim 15 odsto i 31 odsto brzine svjetlosti. Ovi objekti su nazvani kvazarima.
Po teoriji Velikog praska, vasiona je nastala „eksplozijom” beskončno minijaturnog i zgusnutog singularnog stanja, prije oko 13,8 milijardi godina, kada je i otpočela njena ekspanzija (širenje prostora i vremena). Iako je sam početni impuls u razvoju vasione još uvijek zagonetan, najnovije fizičke teorije uspjele su dovoljno da objasne ulogu poznatih prirodnih zakona i sila od prvih trenutaka poslije Velikog praska, pa sve do današnjih dana. Čak je i budućnost svemira predvidljiva, jer je potrebno procijeniti, hoće li gravitacija uspjeti da zaustavi širenje svemira, nakon čega bi možda sva materija opet došla u tajanstveno početno (singularno) stanje. Ako bi se tada ponovio prasak, bio bi to ponavljajući, pulsirajući model svemira.
U poslednje vrijeme je veoma aktuelno pitanje postojanja tzv. tamne materije i tamne energije, za koje se smatra da predstavljaju najvažniji sadržaj vasione. U tom slučaju bi vidljivi kosmos, odnosno onaj njegov dio dostupan posmatranju i ispitivanju (pomoću savremenih instrumenata) predstavljao samo mali procenat sveukupnog univerzuma. O postojanju tamne materije i energije, zaključuje se na osnovu djelovanja gravitacione sile, koja se ispoljava u svim djelovima tzv. dalekog kosmosa. Na osnovu dosadašnjeg puta upoznavanja vasione, koji je sažeto prikazan u ovom našem feljtonu, savremeno znanje je dovoljno potkrijepljeno materijalnim činjenicama, koje ukazuju i na budući razvoj nauke o vasioni. Stoga treba očekivati da će pozitivni odgovori na izvjesna otvorena pitanja vremenom biti pronađeni, i, ujedno, sve bolje i detaljnije davati upotpunjenu sliku vasione kao sveobuhvatnog sistema egzistencije univerzuma.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ (KRAJ)

---