-Priredio i preveo sa ruskog: VOJIN PERUNIČIĆ

Godine 1787. njemačka štampa je izbrojala 145 masonskih loža u Rusiji. Imajući u vidu tijesnu povezanost ruskih masona sa bratstvom iz inostranstva, onda toj informaciji treba vjerovati. Ruski naučnici mogu dokumentovano da potvrde postojanje više od 30 loža u tom periodu, međutim, treba uzeti u obzir da masoni nijesu sebe pretjerano isticali, a dokumentacija o njihovom postojanju i što se odnosi na njihov progon, ne samo jednom, već više puta je uništavana. Glavni centri masona su, naravno, bili Moskva i Peterburg, ali za vrijeme Katarinine vladavine lože su se nalazile i u mnogim provincijskim gradovima, a i u armiji i u pomorskoj floti.
Grigorij Vernadski, jedan od najozbiljnijih istražnih sudija istorije ruskog masonstva prije revolucije, navodi interesantne statističke podatke o broju masona u državnom aparatu. Godine 1777. od 11 članova Carskog savjeta, četvorica su bili masoni. U Katarininom dvorskom personalu, od 31 višeg dvorskog činovnika, jedanaest njih su bili masoni, na čijem čelu je bio Ivan Jelagin, čuveni slobodni zidar.
Otprilike takva ista slika je bila i u Senatu. Masoni su bili i u Ministarstvu spoljnih poslova, i u Admiralitetu, i u Ministarstvu za reviziju, i Ministarstvu za trgovinu, kao i Ministarstvu zdravlja i drugim ministarstvima. Pri tome treba imati u vidu da se ne govori o običnim činovnicima, već o birokratskoj ruskoj eliti, a kao minimum za učlanjenje morao je biti bar načelnik nekog odjeljenja u ministarstvima. Masona nije bilo samo u Vojnom ministarstvu, mada su dva imena visokih činovnika, prema mišljenju Vernadskog, bila pod znakom pitanja.
U Ruskoj akademiji 1787. godine, od 60 članova, njih 13 su bili masoni. I među profesorima Moskovskog univerziteta lako je naći masone. Slobodni zidar se nalazi na čelu Akademije za umjetnost. Godine 1777. čak i na čelu policije je bio mason D. Volkov. Među ruskim gubernatorima i namjesnicima takođe ima dosta slobodnih zidara. Opšti zaključak Vernadskog je ovakav:
„...Krajem 1770-ih godina u ložama je bilo od jedne trećine do šestog dijela činovništva... Osim toga, iza pravih članova loža su, naravno, stajali njihovi prijatelji i njima bliske osobe.“
Masonstvo je stizalo iz raznih centara i sredina, najčešće iz Engleske, Francuske i Pruske, zato su u Rusiji postojale razne lože po sastavu (čisto inostrane, mješovite, ili isključivo ruske). One su radile po raznim sistemima (engleskom, škotskom, švedskom i mnogim mješovitim varijantama), na raznim jezicima i dosta često su se bitno i suštinski razlikovale jedna od druge po svojim pravilima i ritualima.
I filozofska gledišta raznih masonskih kružoka su bila mnogo različita. Neki su težili da shvate „zakone uma“ i upravo na osnovama tih zakona grade svoj duhovni život. Ovdje je bio dominantan racionalizam. Takvo je bilo novoenglesko masonstvo tokom 1770-ih godina, čiji je lider bio Ivan Jelagin. Tokom 1780-ih godinama pojavio se duboki misticizam rozenkrajcera, koji je postao antipod tog racionalizma.
Dakle, govoriti o jedinstvu ruskih masona je moguće samo uz velike primjedbe. Ponekad su se odnosi vidljivo zaoštravali između predstavnika raznih loža, čak su postajali nepodnošljivi i prelazili u neprijateljstvo. Kritikujući ruske rozenkrajcere za njihovu pretjeranu zatvorenost, Ivan Jelagin ih je upoređivao čak sa jezuitima:
„Da li to učenje uništava ložu? Ono pokazuje bezgraničnu želju za vlašću, ali je prikriva od bratstva, slično jezuitskom generalu, koji ima svoje sjedište u Rimu, ali koji fanatično djeluje i upravlja redom u svim krajevima zemlje na štetu ljudskog roda.“
Sudeći prema svemu, nešto je Jelagina veoma mnogo naljutilo u tom momentu, jer upoređivanje masona sa jezuituma je bila velika uvreda.
Žitelj iz Katarinine epohe, koji ništa nije znao o masonima, kao po nekom pravilu, nije primjećivao sve te razlike i nijanse. Ne samo što su mu svi masoni izgledali podjednako sumnjivi, već je on stavljao znak jednakosti između masona i „bezbožnika-Volterijanaca“. Međutim, odnos masona prema Volteru, moskovski profesor (mason) Švarc je veoma precizno objasnio u jednom svom predavanju:
„U svim svojim djelima, Volter nas uči dobročinstvu, ali je imao nesreću da bude vaspitavan u takvom krugu, gdje su ti, koji su morali da brane svoju religiju, oni isti koji su je sramotili i brukali, i on je pomislio da su sva takva sveštena lica prevaranti i lažovi i, priključivši se učenim ljudima još kao nezreo čovjek, on se izgubio u svojoj procjeni i takoreći trčeći prošao.“ Tako je, što je očigledno, za masone Volter u svom vojničkom bezbožništvu „promašio cilj“, pa zato nije imalo nikakvog smisla da ga slijede.
U Katarinino vrijeme ruski mason je bio religiozan, ali na svoj način. Njega nije stvarao ni Volterov ateizam, niti institut pravoslavne crkve, masoni iz vremena njene vladavine su je oštro kritikovali, okrivljivali crkvene jerarhe za njihov birokratizam, merkantilizam i za sve ostale grehove.
(NASTAVIĆE SE)