Pri­re­dio: Alek­san­dar ĆU­KO­VIĆ


Dva­de­set i osmi: Naj­hi­tri­je br­zi­ce ri­je­ke, pla­nin­ske, le­de­ne – pre­pli­va­vao sam bez stra­ha i je­ze i to da mi ti­je­lo ne za­ne­se pet cen­ti. Kao po kon­cu, kri­la­ta mla­dost to je bi­la.
A i vje­šti­na ko­ju sam na­u­čio u toj čud­noj ri­je­ci Ko­mar­ni­ci, is­pod Mi­o­če i Se­lja­na.
Ta vje­šti­na se ot­kri­va po­stup­no: sa­vla­da se br­zi­na, ri­tam po­kre­ta, ri­tam di­sa­nja, ali je naj­ve­ća taj­na po­lo­žaj ti­je­la ko­je mo­ra bi­ti uz­dig­nu­to, a ne uto­nu­lo.
Ovo­ga se kri­la­tog ži­vo­ta sje­tih ula­ze­ći u ba­zen, ho­tel­ski, če­tvo­ro­u­ga­o­ni. Za­drh­ta mo­je ti­je­lo ko­je je bi­lo stri­je­la u ri­je­ci, jer ni­je­sam pli­vao či­ta­vih 20 go­di­na. Ko­li­ka je to pro­mje­na! Ka­ko čo­vjek u go­di­na­ma i bez uslo­va za ak­ti­van ži­vot po­sta­je ku­ka­vi­ca.
Dva­de­set i de­ve­ti: Pri­ča čo­vjek iz Go­li­je, na pla­ži, oče­vu pri­ču, ko­ji je za­pam­tio da su, pri­je po­čet­ka 20. vi­je­ka, još uvi­jek va­di­li usi­ja­nu ma­zi­ju iz ka­za­na pu­na vo­de.
To je mo­rao ura­di­ti onaj ko­ji je že­lio do­ka­za­ti da je po­šten, da ni­je ukrao vo­la, ov­cu ne­kog se­lja­ni­na...
Svo se­lo se sku­pi, u ve­li­kom ža­ru usi­ja se gvo­zde­na ma­zi­ja. Okri­vlje­ni go­lom ru­kom hi­tro uzi­ma usi­ja­no gvo­žđe, još hi­tri­je ga ba­ca u vo­du. Ako ga ma­zi­ja ja­ko ope­če – kriv je, ako ne, okle­ve­tan je i pra­ve­dan.
Još su su­di­je, obič­no sta­ri, po­šte­ni lju­di, po­sma­tra­li i ocje­nji­va­li ka­ko se gvo­žđe kre­će u vo­di: da li pa­da pra­vo, ili le­lu­ja i to­me slič­no. Go­li­ja­nin ka­že da je je­dan sa ma­zi­jom ra­dio ta­ko vje­što, kao da ni­je usi­ja­na.
Va­đe­nje ma­zi­je po­zna­to je bi­lo u Za­ko­ni­ku ca­ra Du­ša­na. Od ta­da je tra­jao ovaj sud­ski pro­ces. U na­ro­du se i da­nas mo­že ču­ti za­kle­tva: ,,Za nje­ga bih iz­va­dio vre­lu ma­zi­ju”, kad ne­ko tvr­di za osum­nji­če­na da je kriv, a ovaj, što se za­kli­nje, da je prav i po­gre­šno osum­nji­čen.
Tri­de­se­ti: Su­ton sa ru­me­nim obla­či­ći­ma iz­nad lov­ćen­ske ka­pe­le, Nje­go­še­ve ko­stur­ni­ce, i ti­ši­nom na mor­skoj pu­či­ni u Her­ceg No­vom, ras­te­že mo­ju mi­sao o onoj go­re vi­si­ni i raz­go­vo­ru mo­jih sa­go­vor­ni­ka na te­ra­si: Dra­gi­še Do­ži­ća, po­sla­ni­ka u pen­zi­ji, rod­stve­ni­ka pa­tri­jar­ha Ga­vri­la Do­ži­ća, Vu­ka­ši­na Ba­ćo­vi­ća fa­kul­tet­skog pro­fe­so­ra na­rod­ne knji­žev­no­sti i Dra­ga­na Mi­li­ća, in­že­nje­ra uz Be­ra­na.
Pri­ča­ju oni o ne­sreć­nom bra­to­u­bi­ja­nju 1942. go­di­ne u Gra­ho­vu, u Ba­nja­ni­ma, gdje je sin ko­mu­ni­sta ubio oca, u Mo­ra­či, Ko­la­ši­nu, gdje je od 1941–1945 go­di­ne stri­je­lja­no ili po­gi­nu­lo vi­še od par­ti­zan­ske ru­ke, kao i u Bje­lo­pa­vli­ći­ma, ne­go u bor­bi sa Njem­ci­ma. Ta­ko i u Be­ra­na­ma, bra­ća su se me­đu­sob­no ubi­ja­la.
Ja se, isto­vre­me­no vi­še po­vla­čim u ti­ši­nu su­to­na i mi­sao o Nje­go­šu, nje­go­voj fi­lo­zo­fi­ji i bo­go­slov­no­sti ,,Lu­če mi­kro­ko­zme”. Da se na­gle­dam tog je­zer­skog vr­ha, te vi­si­ne i ko­smič­kog pro­stran­stva mi­sli, vječ­ne lu­če iz­nad ta­me i ljud­sko­ga pa­kla kr­vo­žed­no­sti.
Uda­lja­vam se na­por­no iz ljud­skog zla, zem­ne mu­ke, osje­ća­ju­ći udar vječ­nog pi­ta­nja: ima li spa­se­nja?
Cr­ni smo mi si­no­vi, cr­ne ze­mlje, cr­nih tu­žba­li­ca, uda­lje­ni od se­be, sko­či­vu­ci u krv brat­sku, bez onog što je čo­vje­ku naj­va­žni­je – bez vječ­no­sti! Ne umi­je­mo iz bla­ta mr­žnje i se­bič­lu­ka da se uz­dig­ne­mo na ne­be­sa!
Pa za­što bi vječ­nost o na­ma ta­kvi­ma bri­nu­la? Vječ­nost bi­ra one ko­ji su nje­no ko­lo svi­je­tlo, gdje cvje­ta­ju du­še prav­de i si­ti­ne, a isti­na je jed­na – Bo­ži­ja i Bo­ga čo­vje­ka.
Ni­je­su sve­mu to­me kri­vi sa­mo na­ši ne­pri­ja­te­lji, na­pa­da­či i oti­ma­či, osva­ja­či, evrop­ske i svjet­ske di­plo­ma­ti­je i naj­ja­čih in­te­re­snih gru­pa ko­je ra­de ra­ci­o­nal­no, plan­ski, kom­pju­ter­ski, nu­de ša­re­nu la­žu na­šim ser­dar­skim psi­ho­lo­gi­ja­ma, ne­vje­štim, a se­bič­nim – ni­je­su sve­mu to­me kri­ve te vu­ko­dla­ke na­je­zde, kriv je i naš pri­mi­ti­vi­zam, a mi ga stal­no usa­vr­ša­va­mo sop­stve­nom mr­žnjom pre­ma pr­vom kom­ši­ji, u no­vi­je vri­je­me če­sto i pre­ma čla­no­vi­ma svo­je po­ro­di­ce.
Za­što bi on­da vječ­nost o na­ma ta­kvi­ma bri­nu­la?
Tri­de­set i pr­vi: Sa her­ceg­nov­ske pu­či­ne, u raz­go­vo­ru smi­re­nu, sa du­gim pa­u­za­ma, zbor­kam sa pri­ja­te­ljom Ne­đom Sa­mar­dži­ćem, uz­di­žu­ći če­sto po­gled ka an­đe­o­skom kri­lu – Nje­go­šu, ka nje­go­voj vječ­noj ku­ći na vi­si­nu ko­ja vi­še ni­je ono što je bi­la ot­kad je fa­ra­on­skom uči­ni­še.
No, Nje­goš je isti, sa­mo što on so­bom sa­mim ra­ste i kad obje ru­ke po­dig­nem iz­nad gla­ve, vi­dim nje­go­vu vi­si­nu nad­zem­nu. Iz­dr­žao je sve lo­ma­če, ostao ne­spa­ljen. Nje­go­ve ko­sti po na­red­ba­ma zlih ca­re­va, se­lje­ne, ra­sta­vlja­ne, uvi­jek su se opet sa­sta­vlja­le u ci­je­lo, jer mu đa­vo ni­ka­da ni­je uspio ući pod ko­žu, ni­kad mu pe­te ni­je­su bi­le gdje su pr­sti, no ra­ši­ri ru­ke go­re, iz­nad Cr­ne Go­re, krst ta­ko či­ne­ći, da ona ni­je ku­kav­na si­ro­ta, već og­nje­vi ko­ji se ta­la­sa­ju u vječ­noj pro­ti­vur­ječ­no­sti.
Pre­mi­nuo je, ni­je umro, na svom du­gom pu­to­va­nju ka vječ­no­sti, ni­kad ni­je za­bo­ra­vio si­ro­ti­nju želj­nu hlje­ba i slo­bo­de, ali ni zra­ke vječ­no­sti, lu­če ne­be­ske – iz­nad zem­nog pra­ha.
On svi­je­tli ta­ko, iz­nad ta­me, žar­kim oči­ma, ra­sje­če­nih ta­ba­na, sa re­zom od ma­ča na če­lu.
Iz pro­stra­ne usa­mlje­no­sti, gro­ho­tom se, po­ne­kad, na­smi­je ljud­skom ni­šta­vi­lu. Je­di­ni je ko­ji je pre­mi­nuo, pro­mi­je­nio svi­jet, a smr­ti se ni­je upla­šio, jer nje­go­vo je vri­je­me vječ­nost – na oba svi­je­ta.
I vječ­no će osta­ti mlad, li­jep kao an­dio, lje­ko­vit du­ši čo­vječ­na čo­vje­ka, ka­žem po­sli­je du­ge pa­u­ze pri­ja­te­lju iz No­vog, Ne­đu Sa­mar­dži­ću, a Je­zer­ski vrh svi­je­tli i mo­re slu­ša moj bol i ri­ječ. I bu­re lju­te i gro­mo­vi krv­ni­ci, na Lov­ćen kad ki­di­šu, on se sav, u ci­je­lo, za no­vi mi­li­me­tar uz­di­že, jer sve te si­le, kao i du­šma­ni, ne mo­gu za­u­sta­vi­ti put­ni­ka na Hri­sto­vom pu­tu. To je Nje­goš.(Na­sta­vi­će se)