Rediteljsko stvaranje je put da se svijet sagleda kao što je to život sam u svojoj neponovljivosti. Režija je težnja za istinom, a za reditelja je istina uvijek predmet stvaranja filmskog umjetničkog djela.Filmski lik u filmovima Tarkovskog čini ritam koji označava protok vremena u kadru, a bez ritma nema filma. Film je sintetičko umjetničko djelo i nijedna njegova konstitutivna odrednica ne može da postoji kao poseban smisao, već tik u sintezi, što je suštinska priroda filmske režije. Svi konstitutivni parametri zajedno čine filmsko umjetničko djelo reditelja – tvorca gramatike i sintakse filma kao umjetnosti. Tarkovskom je svaki film u potpunosti sadržan unutar kadra, do te mjere da odgledavši samo jedan kadar svaki filmofil može da raspozna rediteljski rukopis jedan i jedan jesu jedan! Tarkovski ukazuje na logiku umjetnosti u kojoj jedna kap i još jedna kap spojene u cjelinu predstavljaju jednu kapljicu. Dio čini cjelinu. U filmu reditelj ispoljava svoju ličnost artikulacijom određenje teme kroz osjećanje vremena, kroz ritam. Ritam daje djelu određene stilske osobine. Tarkovski je svakako imao i svoje mišljenje i stav o scenariju i scenaristima. Opšte je prihvaćeno mišljenje da je scenario jedan od književnih rodova. To nije tačno. Scenario nema i ne može da ima nikakve veze sa književnošću Nije moguće riječima zapisati filmski izraz. Scenario je potreban da bi se pamtila zamisao, ishodno polazište. Ne mogu da zamislim kako je moguće snimiti film prihvativši u cjelini tuđ scenario, onda on neizbježno postaje ilustracija. Neka mi oproste profesionalni scenaristi, ali, po meni, nikakvih scenarista uopšte i nema. To treba da budu ili pisci koji odlično shvataju šta je film, ili reditelji koji sami organizuju književni materijal. Jer, kao što sam govorio, takvog žanra u literaturi kao što je scenario – nema. Glavni estetski princip kojim treba da se rukovodi filmski umjetnik u svome radu treba da bude forma. Muzika – to je način da se izrazi stanje duše. Jedan od aspekata duhovne kulture.

Prvi film Andreja Tarkovskog otkrio nam je njegovu nebičnu, osjetljivu, prefinjenu i originalnu stvaralačku prirodu. „Ivanovo djetinjstvo” (ovaj film uzeo je „Zlatnog lava“ na filmskom festivalu u Veneciji), nije bio običan film o ratu, već o stradanju kako ga doživljava umjetnik istančanog senzibiliteta, neosjetljiv na običaje, predrasude i iluzije. Tarkovski teži nečem univerzalnom što će nadživjeti sve te neprijatne uspomene njegovog djetinjstva. Breze su nježne, povijaju se pri svakom jačem šumu, ali ipak istrajavaju i simbolizuju ljudsku prirodu koja neprekidno teži slobodi i nastoji da se rastereti svega što je pritiskuje i ugrožava. Tarkovski se već na svom početku pokazao kao zrela umjetnička individualnost koja zna zašto pravi svoje filmove. On je u filmu gledao i nešto univerzalno što ga približava poeziji, ali i vječnim istinama, tako da svoje misli i osjećanja nije nikad smatrao samo ličnim i ograničenim, nego je i u njima pokušavao da otkrije ono što je ljepota, izvorna, autentična ljepota. U pogledu sadržine, film slijedi tradicionalan obrazac: neustrašivo siroče tokom Drugog svjetskog rata postaje najistureniji izviđač sovjetske vojske. Međutim, formom se „Ivanovo djetinjstvo“ približava avangardi u nadrealnom prikazu užasa rata.

Sledeći film, po scenariju Končalovskog, „Andrej Rubljov“ (1966), izazvao je otvoren skandal. Glavni junak je istorijska ličnost, pravoslavni ruski monah koji je u XV vijeku do vrhunca doveo umjetnost slikanja ikona. Tarkovskom je Rubljovljev život, rekonstruisan u labavo povezanim epizodama, poslužio kao simbol sukoba između ruskog varvarstva i idealizma. Ono što su u prvoj poslijeratnoj generaciji ruske kinematografije predstavljali Grigorij Čuhraj i Sergej Bondarčuk, u drugoj su svakako to bili, među prvima, Tarkovski i Končalovski. Prema filmu su imali drugačiji odnos, tražili su u temama mogućnosti da iskažu promjene sa naglašenijim subjektivizmom, ali uz nadu da će se kroz takvu sliku doći i do nečeg što će biti sigurno u domenu opštih umjetničkih vrijednosti. Njih dvojica, Tarkovski–Končalovski, pripremali su zajedno film „Andrej Rubljov“, film koji je Tarkovskom donio svjetsku slavu i obezbijedio mu mjesto među najvećim rediteljima svjetske kinematografije svih vremena i prostora.

PIŠE:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

NASTAVIĆE SE

---