-Piše:DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Napor podizanja Zvona, gdje filmsko vrijeme ima trajanje realnog vremena, predstavlja metaforu koja govori o samoj ideji filma. Upravo u ovom filmu Tarkovski u srž dotiče hrišćansku požrtvovanost. Uostalom, žrtvovanje je osnovna ideja i tema njegovog poslednjeg filma sa istim naslovom. Nakon filma „Andrej Rubljov”, Tarkovski se, ostavši politički neopredijeljen, izborio za stvaralačku slobodu, mada su mnogi analitičari sa Zapada ipak smatrali da čak i njegovi filmovi snimljeni izvan SSSR nose biljeg pažljive, pritajene sovjetske cenzure. Kako i priliči, film „Žrtvovanje” predstavlja neobuzdan sažetak životnih tema i simbola Tarkovskog. Bio je to njegov poslednji film. Umro je od raka pluća u Parizu 1986. godine. Na kraju, u naše vrijeme, mogući naslednik Andreja Tarkovskog nije osoba koja pokušava da imitira njegov originalni umjetnički sistem – ima ih previše – već onaj koji je osuđen da ostane ono što jeste i ne može drugačije da se ponaša, uprkos svakojakom životnom iskušenju novog načina življenja.

Kinematografija Andreja Mihalkov-Končalovskog predstavlja srednji put.

Končalovski je rođen 1937. u porodici koja je pripadala sovjetskoj umjetničkoj eliti. Đed i prađed bili su mu čuveni slikari a majka i otac poznati pisci, otac je bio predsjednik Udruženja književnika i napisao je stihove nacionalne himne. Njegov rođeni brat je glumac i veliki reditelj Nikita Mihalkov (r. 1945).

Končalovski je kao reditelj debitovao filmom „Prvi učitelj” (1965), revizionističkim prikazom sukoba između revolucionarnog idealizma i tradicije u planinama Kirgizije odmah nakon Oktobarske revolucije 1917, koji je izazvao negodovanje u zvaničnim krugovima. Njegov drugi film, „Asjina sreća” (1966), predstavljao je do te mjere oštru kritiku nemaštine i zaostalosti na sovjetskim kolektivnim poljoprivrednim dobrima da je javno osuđen, a njegovo prikazivanje bilo je zabranjeno sve do 1987. Praksa da partijski kritičari „bacaju anatemu” na filmove uvedena je 1965, kad se Alovljeva i Naumovljeva verzija „Skvrni anekdom” Dostojevskog našla na stubu srama. Trajala je nekoliko godina. Tako se Končalovski, suptilnim adaptacijama Turgenjevljevog „Piemićkog gnezda” (1969) i Čehovljevog „Ujka Vanje” (1970), mudro okrenuo klasicima. Zatim je napisao nekoliko scenarija za regionalne studije i režirao bezbjedan i komformistički, moderan mjuzikl „Romansa o zaljubljenima” (1974), a potom i monumentalnu „Sibirijadu” (1979), film koji prati tri generacije dviju sibirskih porodica od revolucije do savremenog doba. „Sibirijada” se smatra najvećim sovjetskim poslijeratnim epom. Ostvarila je uspjeh kako kod domaće publike, tako i u Kanu, gdje je 1979. dobila Specijalnu nagradu žirija. Končalovski je 1980. dobio dozvolu sovjetskih vlasti da emigrira u Sjedinjene Države, uz rijetku mogućnost da se vrati i ponovo bude u milosti, gdje je za producentsku kuću Cannon Group snimio sumoran i nekomercijalan film „Marijini Ljubavnici” (1983), prvi put javno prikazan 1985 i „Pomahnitali voz” (1985, po scenariju Akire Kurosave), koji je kasnije postao miljenik publike i kritike. Končalovski je 1991. režirao „Unutrašnji krug” (1991), film o životu pod Staljinom, viđen očima njegovog mizernog kino-operatera. Snimljen je na lokaciji u Moskvi, po istinitoj priči.

Bez obzira na sudbinu koja je zadesila Paradžanova, Tarkovskog i Končalovskog, većina sovjetskih režisera je u eri poslije Hruščova ostala kod kuće i prilagodila se politici koju je novi predsjednik Državnog komiteta za kinematografiju Filip Ermaš, u Rezoluciji Centralnog komiteta Komunističke partije SSSR iz 1972, ovako definisao:... „Ima previše sivih, bezobličnih radova u kojima se savremene i istorijske teme obrađuju površno, ni u kom pogledu ne odražavajući korjenite društvene promjene kroz koje sovjetsko društvo prolazi. Dosledno tematsko planiranje omogućiće stvaranje filmova koji će se fokusirati na pozitivnog junaka našeg vremena – čovjeka za koga borba za ispunjenje komunističkog ideala postaje lični cilj postojanja’’...


(Nastaviće se)

---