Važnost blagovremenog postavljanja dijagnoze celijakije kod oboljelih od dijabetes melitusa ogleda se u činjenici da se u pacijenata s komorbiditetom celijakije puno češće javljaju i autoimuna bolest štitne žlijezde, potom nedostatak vitamina D, osteopenija, a u kasnijoj životnoj dobi mogu biti češće komplikacije, kao retinopatija i nefropatija.

Učestalost javljanja celijakije kod osoba sa dijabetes melitusom tip 1 je oko 6 odsto veća, nego u opštoj populaciji. Najčešće je to tiha forma celijakije, pa se pacijenti redovno testiraju na prisustvo antitijela na celijakiju.

Tiha forma celijakije znači da oboljeli nemaju tipične gastrointestinalne simptome, uprkos postojanju tipičnih gastrointestinalnih oštećenja.

Celijakija je najčešća genetski uslovljena intolerancija na hranu. Multifaktorijalna je, autoimuna bolest koja se javlja u genetski predisponiranih osoba.

Genetska predisponiranost znači prisustvo HLA DQ 2,8 alela, koje ima oko jedna trećina bijele populacije. Njihovo prisustvo uz kontakt spoljašnjeg faktora, glutena, i udruženih autoimunih mehanizama, pokrene reakciju intolerancije na gluten. I opet ne kod svih HLA DQ 2,8 pozitivnih, već kod oko jedne trećine.

Dakle, poznate činjenice o celijakiji su HLA DQ 2,8 pozitivnost, spoljašnji okidač – gluten, ubikvitarni enzim tkivna transglutaminaza i aktivacija autoimunog odgovora koji rezultira oštećenjem crijevnih resica – autoimunom enteropatijom. Razaranje resica, njihovo skraćenje, dovodi do malapsorpcije makro i mikronutrijenata i rezultira prolivima, distenzijom stomaka, brojnim metaboličkim poremećajima, anemijom, gubitkom u tjelesnoj masi – dramatičnom kliničkom slikom ili sasvim tihom, teže prepoznatljivom sa prisutnom anemijom, zaostajanjem u rastu, kašnjenjem puberteta i malnutricijom.

Celijakija se može javiti bilo kada u životu, ne samo kod djece, već i u kasnijoj životnoj dobi.

Češće se javlja u Evropi i Sjevernoj Americi, a znatno rjeđe u Aziji i Africi, i nešto češće kod žena nego muškaraca.

Prognoza je odlična nakon isključenja glutena i sa striktnom bezglutenskom dijetom.

Veliku ulogu kroz edukaciju i podršku osobama na dijeti, imaju udruženja pacijenata.

Komplikacije su nizak rast, zakašnjeli pubertet, anemija, maligniteti (T-ćelijski limfom), osteopenija i osteoporoza, infertilitet i javljaju se kod neliječenih pacijenata.

Protektivni faktori su prirodan porođaj, dojenje, pravovremeno uvođenje glutena, dok ponavljanje Rota virusne i ostale infekcije mogu predstavljati okidač za početka bolesti.

Za potvrdu dijagnoze pored kliničke slike, osnovnih laboratorijskih nalaza koriste se HLA tipizacija na DQ 2,8, prisustvo deset puta većeg nivoa anti tkivne transglutaminase (anti-TTG-IgA) i pozitivna endomizijalna antitijela (EMA). Kao najvažniji marker za kontrolu stanja pacijenta i konzistencije dijete koristi se anti-TTG-IgA.

Za sprečavanje komplikacija najvažnija je rana dijagnoza celijakije i doživotna striktna dijeta bez glutena.

Različiti su podaci o tome koja bolest nastaje prva – nekad kod novootkrivenog dijabetesa celijačna serologija na prvom testiranju nije pozitivna, pa se zato i treba ponavljati na sledećim kontrolama, a u nekim slučajevima prvo se razvija celijakija.

Terapijski pristup kod celijakije podrazumijeva striktnu dijetu bez glutena. Bezglutenska dijeta nije nimalo štetna za organizam, a gluten kao protein nije esencijalan i aminokiseline koje ga sačinjavaju su zamjenjive brojnim drugim prehrambenim izvorima. Edukacija pacijenta i roditelja, ali i podrška okruženja, porodice i društva je od izuzetnog značaja. Cilj edukacije je razumijevanje značaja sprovođenja dijete za dobru kontrolu bolesti.

---

Redovni testovi u Institutu za bolesti djece KCCG
U Institutu za bolesti djece KCCG testovi na celijakiju rade se kod novootkrivenih oboljelih od dijabetesa na početku, pri otkrivanju bolesti, a potom se ponavljaju jednom u dvije godine ili češće, ako dijete ima simptome koji ukazuju na celijakiju.