- Piše: Andrija Radulović

„Duh je Gospoda Boga na meni, jer me Gospod pomaza da javljam dobre glase krotkima, posla me da zavijem ranjene u srcu, da oglasim zarobljenima slobodu i sužnjima da će im se otvoriti tamnica“, Luka 4, 18.

Vladika Amfilohije – obnovitelj vjere pravoslavne, pjesnik i besjednik, univerzitetski profesor, teolog svjetskog glasa i ugleda, poliglota, hrišćanski mislilac, njegoševac, prevodilac, aktivni učesnik i svjedok savremene istorije i raspeća svoje crkve i svog naroda, svjetski putnik, hajduk koji je odnjihan na narodnoj poeziji, monah koji je uvijek na udaru bura i talasa, živi oganj i preblaga riječ, sabesjednik i molitvenik staraca svetogorskih i stijena o koju se lome trošne lađe savremene anticivilizacije, upokojio se u Gospodu... Svijetli naš vladika je bio i ostao čovjek okeanske širine, koji razumije i ističe zasluge i podvige Sv. Franje Asiškog, i Grigorija Palame i pjesnika Damaskina, kao što opšti sa Sv.Sergejom Radonješkim i Homerom, Berđajevim, Sv.Aleksandram Nevskim i sa carskom kućom Romanovih jednako kao sa svetorodnom lozom Petrovića i svim svetima, boreći se uvijek za lovćensku visinu Crne Gore i vječno ljudsko dostojanstvo... I sad Sv. Jovan Vladimir doziva vladiku Rada kad se ukrštaju munje s Koma, Lovćena, Ostroga... Šta je sve uradio naš mitropolit za Crnu Goru i pravoslavni svijet, obnavljajući preko šest stotina crkava i hramova sa čestitim narodom i podižući dva veličanstvena hrama, u Podgorici i Baru, kojima se upisujemo dostojno u hrišćansku civilizaciju Evrope, kao što smo upisani Miroslavljevim jevanđeljem, Oktoihom, Cetinjskim manastirom, Moračom, Pivom, Njegoševim djelom... Vladičinom zaslugom, prvi put u istoriji Crne Gore na njeno tlo zakoračili su najveći velikodostojnici pravoslavlja, donoseći blagoslove svojih svetih crkava našem narodu, skupa patrijarh moskovski i carigradski... Najvažnije, vladika je udahnuo život našoj crkvi, koja je u komunizmu izmrcvarena tavorila i jedva disala, a danas dejstvuje u svoj svojoj punoći Hristovoj, na radost i spasenje svih koji vjeruju u jednu Sabornu i Apostolsku crkvu Isusa Hrista... A nije mu bilo lako s Crnogorcima... Sjetimo se kamenica što padahu kao kiša na Cetinjski manastir, naših crkava u kojima plandovahu ovce, zapuštenih i hladnih oltara đe kandilo pred ikonom plače... I stigao je da opoje svaki grob koji je uzidan u temelje Crne Gore i njene slobode, od Čeva ravna do Komova, od Durmitara do Kotora carskoga grada i Visokih Dečana, od Grahovca do Glasinca i Skadra na Bojani, Meduna i Mojkovca.... I da povadi kosti iz jama i sahrani dostojno...I da pomiri potomke partizana i četnika, bjelaša i zelenaša, što vidjesmo u litijama... I da odbrani džamiju u Beogradu od momaka koji bjehu pogođeni najnovijim pogromom crkava naših na Kosovu... I kad brani studente na trgu...I kad piše o sutonu u Hajdelbergu i stihuje o Novom usekovanju, o grobu na Komovima... I kad priča o starcu Zosimi i pustinji Optini....I kad posjećuje naše zatočene poslanike u Skupštini Crne Gore. I kad slavi datume naše kulture i pismenosti, i osniva knjižare, i narodne kuhinje, i kad sluša neku sirotu kojoj je sve spaljeno u poslednjem ratu kao rođenu sestru... I kad ga odlikuju i kad ga izvode na sud zbog ona dva slova, i kad prevuče gudalom preko struna gusala i zapjeva o Vitlejemu i Božiću, caru Lazaru i Vuku Mandušiću. I kad guta suzavac na protestima....I kad se srijeće sa Solženjicinom, i kad za Vaskrs dijeli jaja robijašima u spuškom kazamatu... I kad razvezuje čvorove tavne. I kad se penje uz ostroške grede. I kad na Meteorima priča o Krusima i Sv. Petru Cetinjskom... I kad sahranjuje stradale u Metohiji i pod kuršumima drži opijela... I kad donosi brdun loze svetogorske da na Nemanjinom gradu ozeleni, rodi i zaplače... I kad posjećuje Venecijansko bijanale i govori o Modiljaniju i modernoj umjetnosti... I kad štiti pjesnike, pogorelce, tamničare i blagoslovi mornare, putnike, štampare... I kad na Bogojavljenje osvećuje vode Morače i Ribnice i temelje Podgorice... I kad slavi Riječ i brani ruku Jovana Krstitelja. I kad daje vrijednost svom vremenu....I kad širi hrišćanstvo na pet kontinenata, i uvodi u tajnu Hristovu čak i potomke Maja i Inka na dalekim Andima, ali neke naše kao da nikada uvesti neće. Vladika Amfilohije ostaje jedinstvena pojava u pravoslavnom svijetu... Nije mu bilo lako s Crnogorcima, i kad su mu čupali bradu i panagiju sa prsiju nije proklinjao, ali jeste kad su mu dirali crkvu i pijucima udarali u krst časni i slobodu svetu, kad su rušili oltar i raziđivali sjen crkve na vrhu planine... Razgorio je vitlejemski oganj u Crnoj Gori i nahranio je nebeskim hljebom, poput svojih velikih prethodnika, mitroplita crnogorskih i svetaca, koji i danas šire i svjedoče Hristovu ljubav.

Putovao sam sa vladikom u Rusiju, na Njegoševe dane, prije dvadesetak godina. Našu delegaciju činili su mitropolit Amfilohije, Ranko Jovović, dr Radmilo Marojević, Milutin Mićović, Želidrag Nikčević i moja malenkost... Tada sam se uvjerio da je po mentalitetu Crnogorac, po duhu Helen i Sloven, po krvi Srbin koji kao da je rođen u Kosovskom boju, a ne u Morači prepunoj modrih šljiva i izvora, pored namastira Moračkog u slami Hristovoj, na Božić u Staroj Jugoslaviji... Ali, prije svega, uvjerio sam se da je naš mitropolit Amfilohije veliki erudita, obnovitelj, vitez i pjesnik, koji pored svega gleda svijet kroz ljudsko srce i raduje se Božjoj zori kao dijete, i pčeli i čovjeku i cvrčku u polju... I pomislio sam kako bi stihovi B.Petrovića „sazvežđa mudra pamte u svom sjaju kako mi je tesno u beskraju“ najbolje pristajali uz njegovo ime. Doživjeli smo tada u Petrogradu velike trenutke... Na aerodromu u Sankt Peterburgu bilo je hiljade mladih ljudi sa svijećama u rukama i sa pjesmom na usnama da sačekaju vladiku Amfilohija koji stupa nogom na rusku zemlju... Govorili smo o Njegošu na Filološkom fakultetu državnog Univerziteta u Sankt Peterburgu sa ruskim akademicima, profesorima, teoretičarima književnosti, prevodiocima...Tada Rusi rekoše da je Njegoš dužan prisustvovati u ruskoj literaturi kao svjetski original, jer oni takvog pisca nemaju! Bili smo i na grobu Dostojevskog u Lavri Aleksandra Nevskog, i na prijemu kod tadašnjeg vladike ladoškog i peterburškog Vladimira, koji nam je blagoslovio da posjetimo crkvu gdje je Njegoš rukopoložen za vladiku pred ruskim carem, i da posjetimo kivot prepodobnog Jovana Kronštatskog, gdje cvijeće ubrano u maju u bašti manastira sačeka nove cvjetove punu godinu dana, svježe kao da ste ih ubrali baš tog trenutka... Obišli smo i grob vladike Vasilija Petrovića, koji odmara pored srpskog patrijarha Brkića, u blizini Suvorova... Na grobu vladike Vasilija stoji natpis: „Na ovom mjestu je sahranjen presvijetli Vasilije Petrović, Mitropolit Skenderijski i primorski Crne Gore i čuvar patrijarhata srpskog trona koji umrije u tuđini u svojoj 37. godini. Upokojio se u Sankt-Peterburgu 1766. godine 10. marta po mladom mjesecu u 7 sati.“ Govorili smo stihove u čast Njegoša u Savezu pisaca u Sankt Peterburgu, u Nacionalnoj biblioteci Rusije, posjetili Admiralitet, Univerzitet, Petropavlovski sabor sa zlatnim kupolama i flamanskim zvonima... Vladika je održao pomen Lovćenskom Tajnovidcu Petru Petroviću Njegošu i u crkvi gdje je Njegoš rukopoložen u vladiku u prisustvu ruskog cara Aleksandra I i članova Sinoda Ruske pravoslavne crkve. I danas stoji ogromna ikona Sv. Pantelejmona u zlatu, na kojoj piše da ju je priložio Glavnokomandujući Ruske imperije Konstantin Romanov u čast P.P.Njegoša, koji je i sam pisao stihove i potpisivao ih sa K.R.

Stigao je tada u Dvorac Romanovih da pozdravi vladiku Amfilohija i pjesnike iz Crne Gore i čuveni akademik Aleksandar Pančenko, pobratim Nikite Tolstoja, praunuka Lava Nikolajeviča, sa suzama u očima, i koji imaše u svojoj bogatoj biblioteci i rukopisne stihove Sergeja Jesenjina koji okonča u hotelu „Angleter”... Bili su to dani velike slave, kad smo se sjećali Njegoša i Crne Gore, reče tada Aleksandar Šumilov, prevodilac „Gorskog vijenca“.

Veliki sine Crne Gore, mitropolite naš Amfilohije, pomeni nas u carstvu nebeskom.

---