- Autor: Kenan Malik

„Možemo li da ga pozajmimo?“, pitao je Geri Lineker u aprilu ove godine misleći na „harizmatičnog, bistrog i hrabrog“ Emanuela Makrona. Ovaj britanski TV voditelj je time izrazio opšte divljenje prema francuskom predsjedniku. „Njegova osnovna poruka francuskim građanima“, primijetio je liberal-demokrata Vins Kejbl, „svodi se na istu formulu koju nudimo ja i moja partija“. U „Le Mondu”, Toni Bler nije štedio komplimente za Makronovu „zapanjujuću ideološku jasnoću“.
Samo šest mjeseci kasnije Makron ostavlja sasvim drugačiji utisak. Protesti gilets jaunes (žutih prsluka) govore o dubokom resantimanu mnogih francuskih građana. Ono što je počelo kao pobuna protiv povećanja poreza na gorivo, ubrzo je mutiralo u izazov predsjednikovom autoritetu. Uprkos nasilju, demonstranti još uvijek uživaju podršku javnosti, dok je Makronova popularnost niža nego ikada.
Protesti žutih prsluka se odnose na mnoge teme specifične za Francusku. Ali kriza sa kojom se Makron suočava puno govori i o širem nezadovoljstvu i komešanju u Evropi, od mjera štednje do Bregzita.
Kada je Markon došao na vlast slavljen je kao protivnik populizma. Ovo gledište se zasnivalo na činjenici da je na predsjedničkim izborima porazio Marin le Pen, ali i na uvjerenju da su zapadne zemlje u opasnosti da snage racionalnog centra budu prevladane od strane atavističkih sila populističkog ekstremizma.
Vins Kejbl je tada tvrdio da su francuski građani „razočarani tradicionalnom desnicom i tradicionalnom ljevicom“ i da žele „nešto drugo, umjerenije, politiku srednjeg puta“. Ono što je razočaralo ljude, međutim, nisu samo tradicionalna ljevica i desnica, već sâm politički sistem koji se uporno oglušuje o njihove potrebe i interese. Makron je sa svojim patricijskim stavom i tačerističkim reformama to samo dodatno pogoršao.
Populizam se sastoji od dva elementa. Jedan je nezadovoljstvo tradicionalnim političkim partijama i institucijama, dok je drugi konkretna politička artikulacija ovog nezadovoljstva. Neprijateljski stav prema populizmu u velikoj mjeri se zasniva na neprijateljskom stavu prema tom nezadovoljstvu. Mnogi odbacuju nezadovoljnike kao neobrazovane ili pune predrasuda, a njihove zahtjeve smatraju nazadnim ili nerazumnim.
Ali nije nerazumno populističko nezadovoljstvo, već su to politike i instititucije koje ga proizvode. Radi se o politikama koje su uvećale nejednakost i smanjile standard života i o institucijama koje su isključile ljude iz procesa političkog odlučivanja. Puno se govori o političarima koji su „izgubili dodir sa realnošću“. To najbolje ilustruje činjenica da skoro čitavu deceniju političari više brinu o populizmu, nego o politikama koje izazivaju nezadovoljstvo građana. Makronu se prebacuje da se ponaša kao kralj, ali veliki dio debate o populizmu odiše prezirom prema građanima.
Često se postavlja pitanje da li je nezadovoljstvo izazvano prije svega ekonomskim ili kulturalnim faktorima. Slogan „Sve je ekonomija, glupane“ sve više ustupa mjesto sloganu „Sve je kultura, burazeru“. I zaista, mnogi komentatori tvrde da je nezadovoljstvo ljudi prije svega odraz osjećanja kulturalnog gubitka zbog imigracije.
Ipak, francuski protesti pokazuju da je odnos ekonomskog i kulturalnog znatno složeniji. Neposredni povod za proteste bio je ekonomski – podizanje cijene goriva. Protesti su bili i izraz bijesa zbog opadanja životnog standarda radničke klase širom Evrope. Ali ljude ne brinu samo stagniranje plata i ukidanje javnih usluga, već i gubitak moći da utiču na politike koje oblikuju njihove živote. Materijalna oskudica sagledava se kroz prizmu gubitka političkog glasa.
Opadanje moći radničke klase i radničkih pokreta doprinijelo je prikrivanju ekonomskih i političkih uzroka društvenih problema. Društvena pitanja se više ne prelamaju kroz prizmu klase, već kroz prizmu kulture. Radnički problemi se sve manje vide kao rezultat klasne politike, a sve više kao proizvod kulturalnog gubitka. Kulturalni Drugi, bilo migranti ili muslimani, sve više se prepoznaju kao prijetnja radničkoj klasi. To je ekstremnoj desnici omogućilo da uobliči ovo nezadovoljstvo i dobije povjerenje glasača na izborima.
Za sada, protesti žutih prsluka vide se prije kao anarhični, nego kao fašistički. Upadljivo je, međutim, da su najpotentniji francuski protesti u skorije vrijeme zaobišli i političke partije i radničke sindikate.
Pitanje koje treba postaviti nije „Kako napraviti centrističku odbranu pred naletom populizma?“ već „Kako nezadovoljstvo građana učiniti progresivnim?“ U suprotnom, ljevica će ostati po strani prepuštajući glavnu ulogu radikalnoj desnici, ili će biti natjerana, što se već dešava, da promoviše neliberalne ideje o imigraciji, kulturi i pripadnosti. Kakva god bila sudbina žutih prsluka, ovo šire pitanje – ko će oblikovati nezadovoljstvo? – još uvijek čeka odgovor.
Peščanik.net

---