Specifičnost odnosa istorije i književnosti dolazi do izražaja u našim prilikama. Gdje počinje istorija, a gdje se završava književnost? Struka se često bavila ovom relacijom i ukazivala na trenutke kada je poezija u stvari „preuzimala” ulogu istorije. Takođe, značajno je spomenuti i epski diskurs koji se u Crnoj Gori, uprkos mnogim tumačenjima, pokazao kao žilav i djelatan i danas.
– Odnos istorije i književnosti je višeznačan. U prošlosti, istorija je dugo bila dio književnosti. Polovinom 19. vijeka istorija se konstituiše u zasebnu naučnu disciplinu – pojašnjava istoričar mr Radovan Femić.
On dodaje da što se, ipak, značaja književnosti za istoriju tiče, on je svakako prisutan.
– Ogleda se prije svega u tome što istoričaru pomaže da bolje razumije društveni kontekst. Kao i štampa, i književnost je ta preko koje se odlično može pratiti duh vremena koje istoričar proučava. No, sve ovo je neophodan, ali ne i dovoljan uslov za razumijevanje prošlosti. Istoričar, prije svega, pažnju poklanja izvorima u strogom smislu riječi – objašnjava mr Radovan Femić.
Doktor političkih nauka i istoričar Radenko Šćekić, ističe značaj književnosti u cilju promovisanja lokalne i nacionalne istorije, određene ideologije i političkih ideja.
– Kroz svoj književni opus, pisci daju slikovito viđenje određenih istorijskih događaja, približavajući duh istorijskog vremena samom čitaocu. Konkretno za istoriju Crne Gore, prozna djela autora poput Mihaila Lalića, politički kontroverznog Milovana Đilasa, Ćamila Sijarića, Miodraga Bulatovića i brojnih drugih, odslikavaju određene istorijske momente – naravno iz fokusa ideološke vizure samog pisca. Ono što je zajednički imenitelj za mnoge društvene sisteme kroz istoriju je borba protiv kritičkog i slobodnog duha, protiv ideja, naročito ako su pretočene u nešto trajnije, pa ih je lakše širiti, poput knjige. Takve knjige postaju svojevrsna opasnost po vlast. Političarima/vladaocima je uvijek bila potrebna njihova sposobnost da im obezbjede opšte, apstraktne i utopijske ideje, kao i njihova spremnost da se bave hipotetičkom budućnošću, umjesto da kritikuju ni malo ružičastu realnost. „Dvorski” intelektualci, istoričari, pisci i pjesnici su predstavljali marketing totalitarnih i autokratskih režima. Služili su za upotrebu, potporu određenih političkih ideja. Ili bili progonjeni kao neposlušni, disidenti, otpadnici, kritičari i neprijatelji sistema - smatra dr Šćekić.
Viši naučni saradnik u Istorijskom institutu Univerziteta Crne Gore dr Žarko Leković predstavlja afirmisano ime u oblasti sakupljanja i publikovanja narodne tradicije. Pored kapitalnih istoriografskih djela o plemenskoj i crkvenoj istoriji, dr Leković ističe i značaj očuvanja od zaborava narodne poezije i proze. Publikovao je zbirku epskih pjesama „Drobnjak i Potarje” na osnovu arhivske građe.
– Na tom prostoru je cvjetala narodna poezija i pamtila se tradicija i iz najstarijih vremena. Bez gusala i guslara nije bila skoro nijedna kuća, a u svakoj se pričalo o njenom dalekom porijeklu i prošlosti. Ove pjesme čuvaju od zaborava i bogatu staru leksiku čija je vrijednost neprocjenjiva – pojašnjava on.
Prema Lekoviću, prikupljanje narodnih pjesama, umotvorina, anegdota treba nastaviti, tražeći uvijek bolje i savršenije ne samo radom kroz arhive već i zapisivanjem od strane poznavalaca narodne tradicije.
A.Ć.

---

Opisivali događaje duboko urezane u svijest naroda
Magistrand istorije Filip Vučetić kaže da su brojni strani i domaći književnici, često bili inspirisani istorijskim događajima i uzimali ih za temu svojih djela. Tolstoj je u svom kapitalnom romanu „Rat i mir”, opisao rat Rusije sa Napoleonovom Francuskom, Dobrica Ćosić u romanu „Vreme smrti” sudbinu Srbije u Prvom svjetskom ratu. Književnici u Crnoj Gori, takođe su često u svojim djelima, opisivali istorijske događaje, koji su duboko urezani u svijest naroda. Jedan broj književnika smogao je hrabrosti da uprkos ideološkoj zabrani „otvori” tabu teme. Tako je Veljko Mijović u „Ekspres Politici” 1989. u devetnaest nastavaka objavio roman „Crni vjetar”, koji je za temu imao pokolj u Velici i Polimlju, 28. jula 1944. Iako je roman bio zabranjen, on je postao polazna osnova za sve koji su kasnije pisali o pomenutom događaju, kako za književnike tako za istoričare i publiciste. Mijović je u svom djelu za likove uzeo stvarne žrtve pokolja, ali i zločince čija imena možemo naći i u arhivskoj građi, što samom djelu daje posebnu vrijednost – ističe istoričar Vučetić.