-Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


U proteklih trideset pet godina, u državama Latinske Amerike, Afrike, Bliskog istoka i Zapadnog Pacifika, kojima je nadjenut kolektivni naziv Treći svijet, postepeno se razvijala vitalna nacionalna filmska kultura. Kinematografija Trećeg svijeta je sredinom sedamdesetih doživjela globalnu afirmaciju kao jedan od najznačajnijih i najinventivnijih pokreta u savremenom filmskom stvaralaštvu, u istorijskom smislu podjednako važan kao italijanski neorealizam i francuski novi talas. Zajednički naziv odnosi se na brojne filmove proizvedene na tri kontinenta, u zemljama koje su mahom bile žrtve dugogodišnje eksploatacije i kolonijalnog ugnjetavanja zapadnih sila. One tek danas izlaze iz vjekovne zaostalosti, a iz njihovih napora u tom pravcu proistekao je jedan od najuzbudljivijih stvaralačkih impulsa modernog filma.

Koncep „Trećeg svijeta” nastao je poslije Drugog svjetskog rata i podrazumijevao je „zemlje u razvoju” – većinom bivše kolonije raznih evropskih zemalja nasuprot „slobodnom svijetu” zapadnih demokratija predvođenih Sjedinjenim Državama i „socijalističkom bloku” komunističkih zemalja pod dominacijom Sovjetskog Saveza; s krajem hladnog rata i raspadom Sovjetskog Saveza početkom devedesetih taj izraz je dobio više geografsko nego geopolitičko značenje. Uprkos etničkoj i političkoj raznolikosti zemalja Trećeg svijeta, njihova filmska produkcija ima nekoliko zajedničkih karakteristika po kojima su prepoznatljive kao dio koherentnog međunarodnog pokreta. Prije svega, filmski stvaraoci Trećeg svijeta film ne smatraju za zabavu koja se pravi radi profita, nego ga vide kao nužno sredstvo za masovno ubjeđivanje, kulturnu konsolidaciju i podizanje nivoa svijesti. Drugo, sineasti Trećeg svijeta često, mada ne uvijek, stvaraju iz nezavisne produkcione baze izvan ustanovljene filmske industrije svojih matičnih zemalja, koja se uglavnom nalazi pod dominacijom Zapada. Kinematografiju Trećeg svijeta iz tog razloga odlikuju nekonvencionalne produkcione metode, kao što su kolektivna produkcija, tajna ili „podzemna” produkcija, snimanje gerilskih okršaja na lokacijama i finansiranje iz inostranstva, ali ne sa Zapada. I na kraju, što je sa estetskog stanovišta najznačajnije, nastojeći da pomjeri granice filmske strukture i ponudi publici drugi ugao posmatranja njene vlastite sociopolitičke stvarnosti, film Trećeg svijeta odbacuje klasičnu pripovjedačku sintaksu Holivuda i drugih zapadnih filmskih industrija.

Krajnji cilj tog procesa jeste usvajanje autentičnih formi nacionalnog kulturnog izraza koji se dugo nalazio u sjenci vrijednosti nametnutih spolja. Prema riječima militantnih argentinskih filmskih stvaralaca Fernanda Solanasa i Oktavija Hetina – Sat visokih peći (1968), oni su tvorci „treće kinematografije”, koja nadilazi konvencionalnu holivudsku naraciju („prva kinematografija”), ali i autorske filmove ličnog izraza („druga kinematografija”). Pripadnici treće kinematografije žele da suprotstave film likova filmu tema, film pojedinaca filmu masa, autorski film filmu operativnih grupa, film neokolonijalnog dezinformisanja filmu informisanja, eskapistički film filmu u kojem se ogleda istina, film pasivnosti filmu agresije. Institucionalizovanoj kinematografiji suprotstavlja gerilsku, spektaklima ili filmovima koji služe za zabavu suprotstavlja filmski čin ili akciju, filmu destrukcije film koji je istovremeno i destruktivan i konstruktivan, filmu za Ijude starog kova suprotstavlja film koji pogoduje novoj vrsti Ijudskih bića, što svi mi imamo mogućnost da postanemo.

Filmskom industrijom latinoameričkih zemalja tokom čitave njene istorije dominirali su veliki producenti i distributeri s direkcijom u Sjedinjenim Državama. Američke korporacije su 1984, na primjer, kontrolisale veliku većinu filmskih tržišta u svim državama Latinske Amerike, izuzev Kube, čije je tržište zatvoreno, i Brazila, koji je uspješnim stvaranjem državnog monopola prvi put uspio da prigrabi 50 odsto vlastitog tržišta.U ostalim latinoameričkim zemljama obično se nalazi po jedna moćna i kompaktna grupa američkih distributerskih kompanija koje na tržište plasiraju visokobudžetne američke i evropske filmove i prave neravnopravnu konkurenciju šačici lokalnih distributera koji tržištu nude lokalnu produkciju i manje evropske i američke proizvode.


(Nastaviće se)

---