-Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


Amerikanci su organizovani u ogranke Društva za izvoz filmova, MPEA – Motion Picture Export Association i, u principu, nastoje da onemoguće bilo kakav oblik državne zaštite lokalne industrije, pa čak i određivanje gornje granice cijena bioskopskih ulaznica i bilo kakve mjere kojima bi se umanjio odliv strane (tj. američke) valute. I sim toga, prema riječima Horhea Šnitmana, Sjedinjene Države uvijek su imale veće domaće filmsko tržište nego bilo koja druga kapitalistička zemlja, tržište na kojem se ulaganje u produkciju u potpunosti može amortizovati još prije nego što se film izveze. To znači da američki filmovi na stranim tržištima profit ostvaruju čim pokriju troškove lokalne distribucije, dok lokalni filmovi na istim tržištima moraju da nadoknade izdatke i za produkciju i za distribuciju, a pritom su im izgledi za prolaz u inostranstvo prilično mali.

Film kao sredstvo za zabavu u Latinskoj Americi se pojavio nedugo nakon prve komercijalne projekcije braće Limijer u Parizu, decembra 1895. Projekcije u Brazilu održane su već u julu, a u Argentini u septembru 1896. Mada se film u nekim manjim zemljama pojavio znatno kasnije, u Boliviji, na primjer, tek 1909, sale za projekcije su se širom Latinske Amerike brzo umnožavale. Na početku su, kao i u Sjedinjenim Državama, uglavnom bile namijenjene radničkoj klasi. Na latinoameričkim tržištima je nekada bilo i evropskih i američkih filmova, ali je za vrijeme Prvog svjetskog rata i cjelokupan region bio primoran da uvozi isključivo američke proizvode. Nijemi igrani filmovi američke produkcije su 1916. neprikosnoveno vladali latinoameričkim ekranima. U isto vrijeme, desetak godina poslije SAD, latinoamerički distributerski sistem izmijenio je metodu prodaje. Dok su se nekada filmovi prodavali direktno prikazivačima, sada su se iznajmljivali u zamjenu za procenat od bruto prihoda, što je išlo u prilog američkim kompanijama, čija je politika bila da oforme vlastitu lokalnu distribuciju. Početkom dvadesetih, filmove su u Latinskoj Americi gledali i pripadnici srednje i više srednje klase, a američke kompanije su stekle toliku prevlast nad distribucijom da su bukvalno istisnule lokalne i evropske konkurente. Američka dominacija nije jenjavala čak ni po pojavi zvuka, koji je u drugim djelovima svijeta išao naruku lokalnoj industriji, podižući jezičku barijeru pred holivudski proizvod. Latinoamerička industrija, jednostavno rečeno, čak i nakon uvođenja zvuka, kad je stvorena tražnja za filmovima na španskom, zbog zavisnosti od Amerike nije bila u stanju da snabdijeva nacionalna tržišta, koja su 1920. zajedno brojala otprilike sto miliona Ijudi. Holivud je vrlo rado popunio tu prazninu tako što je prvo preorijentisao studije na proizvodnju filmova na španskom i portugalskom, a kasnije tako što je vlastitu produkciju nasinhronizovao na lokalne jezike. Godine 1935. su, recimo, američke kompanije posredovale u prodaji više od 76 odsto od ukupno 504 igrana filma distribuirana u Argentini. Tri godine kasnije, 80 odsto filmova prikazanih u Meksiku bilo je američke proizvodnje. Situacija se zaoštrila po izbijanju rata u Evropi jer je Holivudu drastično opao prihod od proizvodnje na stranim jezicima. Kao što je već rečeno, Njemačka i okupirane zemlje su bez daljeg zabranile prikazivanje američkih filmova. Drugim državama, poput Velike Britanije i Australije, strana valuta bila je prijeko potrebna, te su uvele rigorozne devizne restrikcije. U stvari, kontinentalni dio Evrope, gdje su velike američke kompanije 1936. obavljale preko 25 odsto poslovnih transakcija, 1940. je kao tržište praktično prestalo da postoji. Američke fiimske kompanije u Evropi su mogle da posluju samo s neutralnom Švajcarskom i Švedskom. Godine 1941. samo su još Centralna i Južna Amerika bile veliki uvoznici američkih filmova, što je Holivud učvrstilo u uvjerenju da na ponovnu kolonizaciju susjeda treba da se baci s još većom žestinom nego ranije. Stejt department mu je izašao u susret i u oktobru 1940. otvorio Kancelariju koordinatora za interameričke poslove (CIAA), s ciljem da promoviše „dobrosusjedsku politiku” i obračuna se s latinoameričkim elementima koji gaje simpatije prema Silama osovine. Za direktora Odsjeka za film CIAA postavljen je Džon Hej Vitni.


(Nastaviće se)

---