-Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ


Reformski eksperiment u jugoslovenskoj privredi sredinom šezdesetih godina dovešće do radikalizacije stanja na jugoslovenskom tržištu rada. Suočeni sa problemima u plasiranju roba i usluga, jugoslovenski privredni subjekti su, u pokušaju održavanja nivoa zarada zaposlenih, obustavljali zapošljavanje novih radnika, ali i otpuštali dio zaposlenih. Pokazatelji su bili obeshrabrujući. Paralelno sa početkom reforme dolazi do smanjenja broja zaposlenih.

Za preopterećeno tržište rada u Jugoslaviji rješenje je nađeno u otvaranju granica i odlivu dijela radne snage iz zemlje. Tako su intenzivno emigriranje Jugoslovena na Zapad, a prije svega u zemlje Zapadne Evrope, uslovila dva kompatibilna faktora – rastuće potrebe snažnih ekonomija kapitalističkog evropskog svijeta i sve zatvorenije tržište rada u Jugoslaviji nakon privredne reforme. Već 1962. godine u zemljama Zapadne Evrope registrovano je, prema jugoslovenskim podacima, oko 110 hiljada jugoslovenskih radnika.

Problemi na tržištu rada nijesu bili jedini faktor podsticanja pojačanog emigriranja iz zemlje. U izvještaju o radu Saveza komunista i Predsjedništva SKJ između 9. i 10. kongresa Saveza komunista Jugoslavije iz 1974. godine, podvučena je nezaposlenost kao prvobitni uzrok ekonomskog migriranja iz Jugoslavije šezdesetih godina (pri čemu je posebno bio apostrofiran uticaj privredne reforme iz 1965. godine na stvaranje viškova radne snage), ali su bili navedeni i drugi motivi – prije svega mogućnost veće zarade u inostranstvu.

Jugoslovenske vlasti su od samog početka intenzivnijeg ekonomskog emigriranja nastojale da utiču na ovaj migracioni proces i podvrgnu ga svojim interesima, odnosno interesima jugoslovenske privrede. Već marta 1962. godine Savezno izvršno vijeće je, raspravljajući o pitanju zapošljavanja jugoslovenske radne snage u inostranstvu, podvuklo potrebu zapošljavanja u inostranstvu nezaposlenih ljudi i sprečavanja emigriranja zaposlene stručne radne snage.

Time su postavljene šine jugoslovenske emigracione politike, koja neće doživjeti fundamentalne izmjene do kraja proseca masovnog ekonomskog emigriranja iz Jugoslavije početkom sedamdesetih godina. Ovaj kurs jugoslovenskih vlasti biće dodatno normativno brušen različitim pravnim normama i bilateralnim sporazumima Jugoslavije sa ključnim zapadnoevopskim destinacijama jugoslovenskih ekonomskih emigranata. Suština ovog pragmatičnog kursa jugoslovenskog režima mogla bi se definisati kao otvaranje vrata za emigriranje nekvalifikovane i nezaposlene radne snage, sa jedne, i sprečavanje odliva stručne radne snage sa druge strane. Takav stav našao je potvrdu samo nekoliko mjeseci poslije pomenute sjednice SIV-a u Uputstvu o postupanju pri zapošljavanju radnika u inostranstvu. Uputstvo je predviđalo otežavajuće procedure za emigriranje kvalifikovane i visokokvalifikovane radne snage, čiji je odlazak na rad u inostranstvo bio uslovljen dozvolom nadležnog republičkog zavoda za zapošljavanje. Tri godine po donošenju pomenutog Uputstva Josip Broz Tito će javno, u jednom govoru iz 1965. godine, ukazati na nesvrsishodnost ometanja emigriranja nezaposlenih Jugoslovena.

Osim svojim internim normativnim propisima, jugoslovenski režim je odliv dijela jugoslovenske radne snage u inostranstvo nastojao da kontroliše i međunarodnim aktima, odnosno sporazumima o zapošljavanju jugoslovenskih radnika sa zemljama koje su uvezle velike kontingente jugoslovenskih trudbenika. Već 1965. godine zaključen je takav ugovor sa Francuskom i Austrijom, a naredne godine i sa Švedskom.

Emigriranje jugoslovenske radne snage na Zapad dramatično se ubrzava šezdesetih godina. U godini u kojoj je Savezna Republika Njemačka, glavni uvoznik jugoslovenske (i ne samo jugoslovenske) radne snage donijela mjere protiv angažovanja inostranih radnika, broj Jugoslovena zaposlen u evropskim zemljama popeo se na 900 hiljada. Već četiri godine kasnije podaci o jugoslovenskim radnicima u Evropi pokazali su da je era intenzivnog gastarbajterskog emigriranja bila okončana, te da je došlo do primjetnog pada broja Jugoslovena na radu u Evropi.


(Nastaviće se)

---