- Piše: MIRJANA D. POPOVIĆ


Orgulje kao muzički instrument u Kotoru bilježe veoma dugačku istoriju: u arhivskoj je dokumentaciji sačuvan ugovor o gradnji orgulja Kotorske katedrale iz 1488. godine, a po svoj prilici zamijenile su raniji instrument. Najstarije orgulje na svijetu koje i danas sviraju nalaze se u Bazilici Valere, u Sionu u Švajcarskoj – izgrađene su 1435. godine, a do danas očuvano je samo 12 originalnih svirala, ostale su zamijenjene u raznim restauracijama. U Crkvi Sv. Andrije u Ostenenu u Njemačkoj dijelovi orgulja stariji su nekih 10-ak godina od onih u Valereu, a prisutnost orgulja u Kotoru u istom stoljeću govori nam o naprednom stepenu razvijenosti muzičke kulture u ovom gradu, smatra don Robert Tonsati, župnik Mula i kancelar Kotorske biskupije.

Podsjeća da se najveće orgulje na svijetu u koncertnoj dvorani nalaze u Boardwalk Hall Auditorium u Atlantik Sitiju (Nju Džerzi), imaju 449 registara (od toga 337 zvučnih), 33.114 svirala i teške su 150 tona. Zanimljivo je da najveće orgulje svijeta po broju registara i težini nisu ni u koncertnoj dvorani ni u crkvi, već izvorno napravljene za robnu kuću u Filadelfiji.

– U šoping centru Johna Wanamakera, koji se danas zove Macy`s center, rade se orgulje Wanamaker Grand Court Organ, koje teže 287 tona, imaju šest manuala i 464 registra (od kojih 401 je zvučni), a za njihov prenos od fabrike do mjesta instalacije trebalo je 13 vagona. Orgulje sviraju dva puta dnevno šest dana u sedmici. Najveće orgulje u Evropi nalaze se u katedrali u Passau (Njemačka), sa 17.774 svirala i 233 registra i pet manuala one su i najveće katedralne orgulje na svijetu, dodaje Tonsati, koji je prije četiri godine pokrenuo zaštitu orgulja iz 18. vijeka u Crkvi Pomoćnica kršćana na Mulu.

Ove istorijske orgulje su od neprocjenjivog kulturnog i duhovnog značaja za Kotor, ali i za Crnu Goru, kao jedne od ukupno šestoro očuvanih, a sve se nalaze u Kotorskoj biskupiji.

Zaslužuju da budu zaštićene jer su vrijedne za nauku, za muziku i organologiju, zbog činjenice da ih je 1784. godine izgradio Dominik Moskateli, istaknuti venecijansko-dalmatinski barokni graditelj orgulja, čiji se potpis može vidjeti na ventilima orgulja. One su od izuzetnog značaja za lokalnu istoriju, kao svjedočanstvo duhovnog i kulturnog preporoda malog ribarskog mjesta Muo, koji počinje dolaskom orgulja iz Zadra, gdje ih je 1888. godine kupio don Antun Kosović, muljanski župnik, povodom svečanosti poblaženja Blaženog Gracije. Na njima je prvi zasvirao kotorski orguljaš Bozoti, a uz njih zapjevao i hor „Schola cantorum” kotorske katedrale. Nadahnut ovim orguljama, franjevac Konrad Ebert komponovao je četiri mise i niz kompozicija za pjevače, orgulje i orkestar, te Himnu bl. Gracije koja se i danas pjeva, a čija je praizvedba bila 1890. godine. Kosović i Ebert su začetnici muzičkog obrazovanja u Kotoru, osnivači hora i orkestra, koji su kasnije prerasli u Hrvatsko pjevačko društvo „Zvonimir”. Društvo je djelovalo do vremena nakon Drugog svjetskog rata, a u Boki je sarađivalo i sa Srpskim pjevačkim društvom „Jedinstvo” Kotor. Posvećen ovom jedinstvenom duhovnom nasleđu, sa vizijom novog kulturnog preporoda, don Robert Tonsati je od zaborava sačuvao fra Ebertovu notnu svesku i pripremio njen reprint, čijem se skorašnjem objavljivanju neizmjerno raduju poštovaoci muzičke i kulturne tradicije Boke. Don Robert je skrenuo pažnju javnosti na vrijednost istorijskih orgulja i obratio se Opštini Kotor sa inicijativom za njihovu zaštitu i restauraciju.

Bio bi vrhunski kulturni događaj za Crnu Goru i region, kada bi sve one Ebertove kompozicije, koje su izvedene na Mulu 1890. godine povodom svečane službene beatifikacije Blaženog Gracije, doživjele novu izvedbu sa mladim horistima i orkestrima nove generacije, na orguljama starim više od dva vijeka. Note su sačuvane, a kada orgulje, nadamo se, budu obnovljene, za šta je potrebno oko 50 hiljada eura, preostaje još da se mladi talenti nauče tehnici sviranja, kako bi ljepotom izvornog zvuka „kraljice instrumenata“ istinski vrednovali bokeljsku tradiciju u novom milenijumu.
Piše:

MIRJANA D. POPOVIĆ

(KRAJ)

---