-PIŠE: PROF. DR DRAGAN KOPRIVICA

Bunjin se u početku bavio poezijom, objavljivao radove u časopisima „Rusko bogatstvo” i „Nova riječ”. Nakon što je prešao u Moskvu upoznao se sa već afirmisanim, velikim piscima, Čehovom, Gorkim, Andrejevom, Kuprinom i drugima... Njegov literarni uspon bio je siguran. U poetici su mu jasno prepoznatljivi elementi dezintegracije realističkog postupka: lirski odnos prema realnosti umjesto društveno-analitičkog; u formi mu je vidno približavanje proznog i poetskog izraza, defabularizacija proze i potiskivanje dominacije žanra romana kratkom pripovijetkom uz impresionističku tehniku u poetskom iskazu.

U stilskom pogledu Bunjin ostaje prepoznatljivi perfekcionista, na kojeg se nijesu značajnije odrazile nove tendencije eksperimenta stihom, pa je bivao na distanci od modernističkog Baljmontovog i Blokovog simbolističkog koncepta. Bavio se poezijom kroz traganja za lirskim stanjima i atmosferom uz meditativna sjenčenja i filozofičnu vizuru tumačenja prolaznosti, oslanjajući se na poetiku ruske poezije sredine 19. vijeka.

Pod uplivom Čehova, Bunjin, kao slikar ruskog sela, sve više naginje proznom iskazu, i u pripovijetkama apostrofira ubogost i beznađe, na primjer, u pripovijeci “Selo” (1910), koju je nazvao poemom. Ova pripovijetka u kritici je ocijenjena kao jedno od njegovih najboljih ostvarenja. Značajne su mu i pripovijetke „Suhodol” (1911), „Braća” (1914), „Snovi Čanga” (1916) i „Mitjina ljubav” (1925).

Posebno čuvena je njegova pripovijetka u ravni romana, „Gospodin iz San Franciska” (1915), o prekookeanskom fino isplaniranom izletu američkog bogataša za Evropu, koji, na brodu „Atlantida”, s porodicom doplovi u Napulj, i na ostrvu Kapri iznenada umire.

Bunjin je putovao po muslimanskom Istoku, Evropi, Africi... Popularnost je stekao nakon poduhvata časopisa „Njiva”, koji 1915. godine daje pretplatnicima njegova djela u šest tomova, i time široko upoznaje ruskog čitaoca s opusom Bunjina. Godine 1923. objavljuje u emigraciji zbornik pripovijedaka i pjesama „Jerihonska ruža”, u spomen na putovanja po Istoku, i zbirke „Sunčanica” (1927) i „Božje drvo” (1931).

Bunjinovo najbolje prozno ostvarenje, pripovijetka „Gospodin iz San Franciska”, koje spada u bisere ruske i svjetske književnosti, pruža defetističke utiske o Zapadu, duševnoj praznini i dekadenciji, slično impresijama kakve su sticali, na primjer, i Tolstoj i Dostojevski. Ova priča pod sjenkom je katastrofičnog i slutnji o propasti civilizacije, pri čemu nad likom bogatog i dokonog Amerikanca, riješenog da se u Evropi konačno razonodi, lebdi ironijski intonirana sjenka smrti kao kazna nad predstavnikom alijeniranog svijeta, junaka koji je zakasnio u bolji život. Putevi do Evrope i od Evrope po gospodina iz San Franciska bivaju groteskno suprotni. Odlazak s porodicom brodom „Atlantida”, čiji i sam naziv metaforično upućuje na bunjinovski zaključak da zapadnjački recept života tone pred postvarenjem ličnosti i alijenacijom međuljudskih odnosa, pretvara se u kraj života glavnog junaka, te, umjesto radosti odmora, donosi bezimenom liku smrt, a familiji tugu i nevolje. Ova pripovijetka predstavlja literarnu viziju otuđenja duhovnosti Zapada i preko odnosa prema porodici umrlog. Zapadnjački raskoš i dekadencija u Bunjinovoj slici bivaju organski stopljeni kao ilustracija duhovno ohlađenog Zapada. Scenom, u kojoj vlasnik hotela bespogovorno insistira da se tijelo ukloni, da se ne bi narušila atmosfera mondenskog svijeta i dobro raspoloženje gostiju, a potom i transportovanje leša ne u kovčegu, nego u sanduku za soda-vodu, pisac projektuje pesimističko viđenje „duhovnih darova” zapadnjačke civilizacije. Takvu impresiju nadopunjuje transportovanje leša za Ameriku u potpalublju „Atlantide”, koja juri kroz noć po olujnom moru da bi je kod Gibraltarskog moreuza ispraćao upravo sami Đavo, kao književni lik i autorska otjelotvorena sumnja, procjena kuda ide zapadni svijet, u kakvu problematičnu budućnost kolektivne alijenacije. Motiv katastrofizma, smrti, raspadanja fizičkog i duhovnog, sve ukazuje na bunjinovske vizije prolaznosti kroz nestajanje i zaborav, kao i na prijetnje što se nadvijaju nad Zapadom u cjelini.


(Nastaviće se)

---