-VOJISLAV BUDO GLEDIĆ


Iz sačuvanog kataloga koji sadrži spisak lične Njutnove biblioteke, a koja je imala blizu 2.000 knjiga, vidi se da je on raspolagao sa preko 100 djela posvećenih problemima alhemije. Uz djela takvog sadržaja, Njutn je posebnu pažnju poklanjao i knjigama koje su obrađivale razna pitanja iz domena strukture materije, tehnologije i metalurgije, i sadržavale informacije o mnogim supstancijama i njihovim osobinama. U njegovoj biblioteci su se, zapravo, nalazile gotovo sve do tada štampane knjige posvećene toj širokoj problematici. Treba imati na umu da je u to vrijeme, alhemija bila mnogo popularnija i poznatija od naučne hemije, koja je upravo tada pravila prve ozbiljnije korake da pronikne u suštinu materijalne stvarnosti. Šire slojeve čitalaca je oduvijek više interesovalo ono što se nalazi na marginama nauke, a posebno pitanja koja se odnose na mogućnost brze, lake i jednostavne zarade. Naravno, tada se smatralo da se do bogatstva najbrže može stići ako bi se, nekim posebnim hemijskim i tehnološkim postupkom, uspjelo dobijati zlato. U pozadini takvog cilja se, ipak, nalazilo uporno i neprekidno hemijsko ispitivanje, koje je dalo mnogo dragocjenih otkrića i doprinosa „čistoj” nauci.
S tim u vezi, vrijedno je ukazati na jedno zaista zanimljivo zapažanje jednog dobrog poznavaoca tog Njutnovog domena rada. Kada je Njutn postao uvaženi upravitelj Državne kovnice novca, tada je, silom prilika, morao da se odlučno i beskompromisno distancira od alhemije i sličnih oblasti. U tom pogledu je odmah počeo da ispoljava veliku obazrivost. Jer, kako bi, na primjer, najšire građanstvo Velike Britanije reagovalo kada bi, kojim slučajem, saznalo da se direktor Kovnice novca potajno bavi alhemijskim metodama dobijanja zlata?! Da li bi tada zlato, kao najcjenjeniji plemeniti metal, imalo utvrđeni značaj i propisanu vrijednost, koju je tada posjedovalo kao najpouzdanija i najznačajnija podloga za sva finansijska sredstva kojima je državna blagajna raspolagala? Tada je Velika Britanija postajala najjača i najprestižnija svjetska sila na svim područjima, pa bi svaka pomisao na mogućnost lakog i brzog dobijanja zlata predstavljala pravu ekonomsku i finasijsku katastrofu. Zato je Njutn, kada je napustio Kembridž i nastavio da živi u Londonu, dakle poslednjih trideset godina svoga života – proveo daleko od alhemije i bilo kakve veze s tom oblašću. Ipak, ne smije se zanemariti činjenica da je on tom domenu svoga interesovanja, posvetio veliki dio svojih prethodnih zrelih godina.
Ovaj velikan nauke nije nikada ni u jednom svom objavljenom radu ili raspravi namijenjenoj za štampanje, pomenuo čak, nijednom riječju, svoje dugogodišnje uporno bavljenje alhemijom. Tu se ne može naći nijedan podatak o toj oblasti, kojoj je, kao što smo naveli, posvetio ogromno vrijeme, i ulagao izvanredno velike napore da u maloj laboratoriji postigne ono što je bio san mnogih alhemičara od najstarijih civilicija, od vremena kada je zlato postalo toliko dragocjeno i vrijedno. Ali je zato, sačuvano ogromno mnoštvo njegovih privatnih zapisa u kojima sve vrvi od raznih pribelježaka, recepata, zapažanja, podsjetnika i specifičnih hemijskih opservacija. U tom, zaista, preobilnom mnoštvu od preko 650.000 Njutnovih papira koji bi, kada bi se štampali, predstavljali čitavu biblioteku, više od hiljadu strana ima materijala daleko više od onoga što ga je sakupio u svojim „ozbiljnim“ naučnim radovima. Dopisivao se i razmjenjivao iskustvo sa mnogim svojim uglednim savremenicima koji su, takođe, bili veliki ljubitelji ili poznavaoci alhemije. Pojedina sačuvana Njutnova pisma, koja se odnose na to pitanje, najrječitije govore o tom vidu Njutnovog dugotrajnog i upornog rada. Ovdje treba posebno naglasiti, da je takve informacije razmjenjivao sa Bojlom i Lokom. Bojl je bio potpuno posvećen proučavanju raznih supstancija, neprekidno vršeći mnogobrojne oglede iz fizike i hemije, ali je bio i neobičan privrženik alhemije.PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)