-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Regulisanjem tršćanskog pitanja Memorandumom o saglasnosti otvorilo se i novo poglavlje u odnosima dviju zemalja. Time je omogućena puna normalizacija, koja je obuhvatila i veze jugoslovenskog režima sa komunističkom partijom Italije. One su bile ugrožene samim tršćanskim pitanjem, a zatim dodatno pogoršane zbog svrstavanja italijanskih komunista uz Moskvu u sukobu Tito–Staljin 1948. godine. Otopljavanje odnosa Beograda i Moskve poslije Staljinove smrti 1953. godine, a posebno poslije Beogradske deklaracije u proljeće 1955. godine, imalo je neposredne posljedice na odnose jugoslovenskih komunista (Savez komunista Jugoslavije) i Komunističke partije Italije. Posjeta lidera italijanskih komunista Palmira Toljatija Jugoslaviji krajem maja 1956. godine označila je dalji pomak u normalizaciji odnosa dviju partija. Jugoslovenska strana je pozitivno ocijenila posjetu Toljatija, a proces prevazilaženja kominformovskog konflikta nastavio se posjetom visoke delegacije Komunističke partije Italije, predvođene Luiđijem Longom, Jugoslaviji početkom oktobra iste godine.

Popravljanje odnosa komunističkih elita u Beogradu i Rimu djelimično je bilo ugroženo privremenim zahlađenjem između Jugoslavije i Sovjetskog saveza, poslije jugoslovenskog distanciranja od Deklaracije 12. komunističkih partija, a zatim i donošenjem programa Saveza komunista Jugoslavije na 7. kongresu SKJ u Ljubljani aprila 1958. godine, koji je Moskva oštro napala zbog jugoslovenskog izjednačavanja oba bloka. Indikator kvarenja odnosa KPI i SKJ u vezi sa pogoršanjem odnosa Jugoslavije i SSSR-a predstavljala je i odluka italijanskog partijskog vrha da KPI na 7. kongres SKJ pošalje samo posmatrača, a ne i delegaciju, i tako tek simbolično prisustvuje kongresu jugoslovenske partije. Nekoliko mjeseci kasnije, Palmiro Toljati je na sjednici direkcije KPI Jugoslovenima prebacio neprijateljstvo prema međunarodnom komunističkom pokretu i rad u korist imperijalizma. Ipak, ovaj konflikt nije ni izbliza dostigao žestinu sukoba koji je poslije Rezolucije Kominforma karakterisao odnose jugoslovenskih komunista sa partijama lojalnim Moskvi. Na sjednici Centralnog komiteta Komunističke partije Italije novembra 1961. godine, Toljati je znatno pomirljivije govorio o jugoslovenskom režimu. Istakao je da je pogrešno režim u Jugoslaviji tretirati kao neprijateljski, da u Jugoslaviji ne vlada ni feudalni, ni kapitalistički sistem, niti da je riječ o povratku „unazad“, u pravcu prevaziđenih formi. Ovdje treba napomenuti da je u tom periodu došlo i do početka otopljavanja odnosa Beograda i Moskve, što se već 1960. godine manifestovalo pregovorima o kupovini različitih tipova sovjetskog naoružanja za potrebe jugoslovenske armije, kao i učestalim jugoslovensko-sovjetskim kontaktima na visokom nivou 1961-1962. godine.

Može se zaključiti da su sredinom pedesetih godina ostvareni uslovi za potpunu normalizaciju odnosa dva jadranska susjeda. Londonskim memorandumom je, makar de facto i provizorno, razriješen teritorijalni spor, koji je u prvoj poslijeratnoj deceniji tome stajao na putu. S time se uporedo događala i normalizacija odnosa jugoslovenskih komunista sa najvećom opozicionom strankom na Apeninskom poluostrvu – Komunističkom partijom Italije – koja je samo privremeno bila blokirana krajem pedesetih godina. Važno je napomenuti da se normalizacija jugoslovensko-italijanskih veza odvijala u znatno povoljnijem globalnom kontekstu, u poređenju sa prvim poslijeratnim godinama. Činjenica da je zbog sukoba sa Kominformom 1948. godine Jugoslavija napustila socijalistički lager, te da se u njega, i pored visokog stepena normalizacije odnosa sa Moskvom sredinom pedesetih godina, nikada nije vratila, povoljno je djelovala na opuštanje odnosa između Rima i Beograda. Jugoslovensko balansiranje između dva bloka uticalo je na znatno promijenjenu percepciju Vašingtona prema jugoslovenskom režimu.


(NASTAVIĆE SE)

---