-PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Godinu dana kasnije Film Polski je reorganizovan u konfederaciju pojedinačnih samodovoljnih produkcionih jedinica (zespoly) koje su dobile zajedničko ime Ujedinjene grupe filmskih producenata. Ove grupe, najprije osam pa zatim deset, koje su se međusobno takmičile, imale su na svom čelu direktora i posjedovale su izuzetnu stvaralačku samostalnost. Međutim, sve do 1989. subvencije i distribucija su zavisile isključivo od države. U isto vrijeme kada su osnivane ove grupe, školu u Lođu je napustila prva generacija školovanih reditelja, a u jesen 1956. šef Poljske ujedinjene radničke partije (PURP) Vladislav Gomulka je objavio opštu destaljinizaciju Poljske. Time je raskrčen put za pojavu pokreta poznatog kao „poljska škola”, koji će od 1956. do 1963. godine imati značajan uticaj na međunarodnom planu. Prvu grupu talentovanih stvaralaca školovanih u Lođu činili su Ježi Kavalerovič (1922–2007), Andžej Munk (1921–1961) i Andžej Vajda (1926–2016). Kavalerovičev najznačajniji film jeste Majka Jovana anđeoska (1961), izuzetno napeto djelo o mladoj kaluđerici koju opsijeda sotona u jednom poljskom manastiru u XVII vijeku. Po završenoj školi u Lođu, Andžej Munk je uspio da, prije svoje tragične smrti u automobilskoj nesreći 1961, završi samo dva filma – antiherojski ratni film Heroika (1957), snažnu satiru poljske nacionalne opsjednutosti izgubljenim slučajevima, i Zrikava sreća (1959), ironični prikaz oportunizma u poljskom poslijeratnom društvu. U trenutku pogibije Munk je upravo završavao snimanje filma Putnica (Pasažerka, 1961) koji bi skoro sigurno bio njegovo remek-djelo. Mnogo je karakterističnije bilo djelo Andžeja Vajde, prvog istočnoevropskog reditelja čiji su filmovi prikazivani u svim zapadnim zemljama. Sin poljskog konjičkog oficira, Andžej Vajda je studirao slikarstvo na Likovnoj akademiji u Krakovu, da bi kasnije prešao u filmsku školu u Lođu. Po diplomiranju, Vajda je asistirao Aleksanderu Fordu na realizaciji filma Petorica iz ulice Barske, da bi 1954. dobio priliku da snimi svoj prvi igrani film, Pokoljenje (Pokolenie). Ovaj film, koji je predstavljao prvi dio njegove trilogije posvećene strahotama koje je njegova zemlja preživjela u Drugom svjetskom ratu, donio je Vajdi priznanje da je jedan od istaknutih evropskih reditelja i skrenuo pažnju međunarodne javnosti na poljsku kinematografiju. Drugi dio trilogije bio je neumoljivo sumorni film Kanal (Canal, 1956), za koji je scenario napisao Ježi Stefan Stavinjski na osnovu sopstvenog romana. Film govori o stotinama pripadnika Unutrašnjeg pokreta otpora koji su se tokom surovo ugušene Varšavske pobune našli zarobljeni ispod ulica u tunelima gradske kanalizacije. Potpuno lišeni svake nade oni lutaju kroz vodeni lavirint pun truleži i izmeta, dok ih nacisti s lakoćom uništavaju s površine pomoću bombi i automatskog oružja. Vajdin očajnički prikaz heroja neumitno osuđenih da poginu kao pacovi u kanalizaciji predstavlja prototip romantičnog fatalizma koji će postati bitna odlika poljske škole. Takav je i treći i najveći film Vajdine trilogije Pepeo i dijamant (1958). Film opisuje nekoliko sati života mladog pripadnika pokreta otpora Maćeka Helmickog 9. maja 1945, prvog dana po završetku rata u Evropi. Maćek dobija naređenje od vojnog komandanta nacionalističke tajne jedinice da ode u jedan provincijski grad i tamo ubije novog lokalnog oblasnog sekretara Komunističke partije. Bogati vizuelni simbolizam čini da tema filma postaje univerzalna i ujedno nas podsjeća da je Vajda studirao slikarstvo prije no što će se posvetiti filmu. Film Pepeo i dijamant nam ukazuje i na teškoće s kojima se suočavaju tradicionalna društva kada moraju da se prilagode revolucionarnim promjenama. Ujedno, ovaj film je i najbeznadežniji Vajdin komentar o uzaludnosti heroizma u modernom vremenu. Treba istaći da je uloga Maćeka bila prva značajna rola Zbignjeva Cibulskog (1927–1967), sjajnog mladog glumca koji je od 1958. pa sve do svoje nesrećne smrti bio otjelotvorenje poljskog romantičnog pesimizma.


(NASTAVIĆE SE)

---