-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Zvuči čudno, ali je činjenica da o kralju Milanu Obrenoviću, koji je krupno zadužio Srbiju donijevši joj, između ostalog, nezavisnost, uzdignutu u dostojanstvo kraljevine i jedan od najdemokratskijih ustava u tadašnjoj Evropi, još nije napisana naučna biografija. Između ostalog i zbog toga, ali prvenstvno svojim kvalitetom, knjiga dr Nebojše Jovanovića „Portret jednog kralja – kralja Milan Obrenović IV (1854–1901), donosi, kako stoji u riječi njene urednice Stanke Janković Pivljanin, „prvi cjelovit uvid u biografiju prvog novovjekovnog srpskog kralja“. Ovu vrijednu knjigu izdala je ugledna izdavačka kuća HERA-edu iz Beograda, a uz ljubazno odobrenje njene direktorice i glavne urednice Zorice Stablović Bulajić i saglasnosti autora dr Nebojše Jovanovića, u narednih nekoliko brojeva prenijećemo čitaocima poveći dio sadržaja ove knjige koja se može naručiti putem elektronske pošte: heraedu@mts.rs u sjedištu izdavača.

Dr Nebojša Jovanović (1963), istoričar, pisac i leksikograf, zaposlen je kao urednik u Zavodu za udžbenike u Beogradu. Pored ove, objavio je i knjige: „Ustanička čitanka (1804–1815)“, „Leksikon ličnosti u udžbenicima istorije“, „Dvor kneza Aleksandra Karađorđevića (1842–1858)“, „Gospodar Jevrem i njegov štap“, „Enciklopedija Prvog svjetskog rata 1914–1918“ i dr. Priredio je i „Memoare kralja Milana“, koje je ove godine izdala beogradska „Laguna“. Objavio je i tri romana. Član je Udruženja književnika Srbije.

Čini se, jednom istoričaru na početku 21. vijeka, da ni od jednog srpskog vladara u 19. vijeku, odmah po stupanju na presto, nije bilo manje očekivanja nego od Milana Obrenovića IV (1854–1901). A kako bi i bilo velikih očekivanja kada je na kneževski tron doveden kao 14-godišnji dječak (1868), koji do tada nije čak ni živio u Srbiji, niti je znao dobro srpski jezik, niti je imao zvanje prestolonaslednika?! Svi njegovi prethodnici dolazili su na presto manje ili više trijumfalno, kao oslobodioci zemlje ili kao sinovi tih istih oslobodilaca. Samo je Milan bio tek nekakav unuk, i to jednog od braće tih oslobodilaca (unuk Jevrema Obrenovića, brata kneza Miloša), za koga se u Srbiji nije baš ni znalo da uopšte postoji, i to negdje van Srbije. A trebalo je, svojim dolaskom, da spase dinastiju ni manje ni više nego poslije ubistva svog velikog prethodnika i strica, kneza Mihaila. Ne njegovom voljom, sam početak vladavine bio je, koliko teatralan, toliko i brutalan – u atmosferi poslije masakra u Košutnjaku i hapšenja svih osumnjičenih, Velikoj narodnoj skupštini, koja je potvrdila njegov izbor 3. jula 1868. godine, zatvorenoj u kasarni na Topčideru, prijećeno je sabljom i žandarmima. Kada je, 21 godinu kasnije, kao kralj, silazio s prestola (u 35. godini života), sam se pobrinuo za teatralnost – iznenadio je sve savremenike (osim imenovanih namjesnika i predsjednika vlade) ostavljajući, tako mlad, kraljevski presto 13-godišnjem sinu Aleksandru Obrenoviću V (1889–1903). Za te dvije decenije u Srbiji se promijenilo „skoro sve“, osim ponovnog namjesnika Jovana Ristića; ljudima zatečenim na Dvoru toga dana, gledajući u Ristića i njegov uvošteni lik, skoro bez izraza, izgledalo je „da se u ovoj zemlji sve mijenja, osim njega i njegove uvijek iste fizionomije, koja se već pretvarala u obrazinu“, pisao je Slobodan Jovanović. Ristić je bio namjesnik, zajedno sa Milivojem Petrovićem Blaznavcem i Jovanom Gavrilovićem, i za maloljetstva Milana Obrenovića (1868–1872). Iza rada ova dva čovjeka, Ristića i kneza, a potom kralja, Milana Obrenovića, stajali su impozantni rezultati za Srbiju kao državu i za srpsko društvo u cjelini. Kada je Milan došao na presto, Srbija je još uvijek bila vazalna kneževina Osmanskog carstva, s teritorijom tek nešto većom od nekadašnjeg Beogradskog pašaluka, zemlja u kojoj ustav (iz 1838. godine) odavno nije bio na snazi, u kojoj još uvijek nijesu bile formalno organizovane političke stranke ni parlamentarni život, u kojoj nije bio završen proces izgradnje stajaće vojske, zemlja bez svoje monete (dinar je uveden 1873. godine) i centralne banke, bez željezničkog saobraćaja i još mnogo, mnogo toga što su druge evropske države već (odavno) imale.


(NASTAVIĆE SE)

---