-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Ipak je ovo pitanje u to vrijeme možda manje bilo stvar ideologije, a više stvar ekonomije. Postavši preko noći vodeća industrija zabave, film je odjednom postao prijetnja znatnim prihodima kafana i vodviljskih pozorišta, s kraja na kraj zemlje. Ta situacija je ličila na naglu pojavu televizije kao snažnog rivala filmu krajem četrdesetih godina XX vijeka, jer su u oba slučaja starije institucije nastojale da preduzmu društvene i ekonomske sankcije protiv novih i u tom nastojanju tresnule o zemlju koliko su duge i široke. Kao i televizija, film je svojevremeno došao da bi opstao – i nije bilo te količine bačenog blata ili moralizovanja koja bi mogla tu činjenicu da promijeni. Oklevetane od savremenih reformatora i bijesne zbog ubilačkog rata protiv njih, najmoćnije američke produkcione kompanije su se udružile, pod vođstvom kompanije Edison-Biograph, u zaštitnu strukovnu organizaciju koju su nazvali The Motion Picture Patents Company-MPPC, 18. decembra 1908. Da bi sebi obezbijedile neprekidnu dominaciju na tržištu, kompanije Edison, Biograph, Vitagraph, Essanay, Kalem, Selig Polyscope, Lubin, Star Film, Pathe Freres i Kleine Optical (najveći američki distributer stranih filmova) udružile su svojih ukupno šesnaest najznačajnijih američkih patenata u oblasti tehnologije pokretnih slika i sklopile ekskluzivni ugovor s kompanijom Eastman Kodak o isporuci sirovog filmskog materijala. Kompanija MPPC, koja je uskoro postala poznata pod jednostavnim imenom Trust (što je i bila, kako naglašava Artur Najt, i to „u punom ruzveltovskom smislu riječi”), uspjela je da kontroliše svaki segment industrije izdavanjem licenci i određivanjem visine tantijema na njih. Primjena njihovih patenata odobravana je jedino proizvođačima opreme koji bi imali licence, a i filmski materijal se takođe mogao prodavati samo producentima koji su imali licence; producenti i uvoznici koji su imali licence morali su da fiksiraju i drže cijene iznajmljivanja opreme na minimalnom nivou i da odrede kvote na ukupnu dopuštenu dužinu stranih filmova na američkom tržištu, da bi tako smanjili konkurenciju. Filmovi MPPC su mogli da budu prodati samo licenciranim distributerima, koji su ih mogli dalje iznajmljivati samo licenciranim prikazivačima; a jedino su licencirani prikazivači imali pravo da koriste projektore MPPC i da iznajmljuju filmove kompanije. Ovom naizgled hermetički zatvorenom sistemu dodata je i General Film Company, koja je okupila licencirane distributere u zajedničku korporativnu jedinicu 1910. – iste one godine u kojoj je broj filmskih gledalaca u SAD dostigao 26 miliona osoba nedjeljno. Mada je bio očigledno monopolistička institucija, i u praksi i po svojim namjerama, MPPC je pomogao stabilizaciji američke filmske industrije tokom perioda rasta i velikih promjena bez presedana, i to standardizacijom prikazivačke prakse, povećanjem efikasnosti distribucije i regulisanjem cijenovne politike u sva tri sektora. I više od toga, u vrijeme kada su jasnoća slike i sinhronizacija kamere i projektora još bili veoma nepouzdani, proizvođači Patents Company su pravili najbolje filmove u okviru cijele industrije, zahvaljujući monopolu na najbolju opremu filmskog materijala. Filmovi MPPC su, generalno, bili statični, tupi i nemaštoviti kada je o filmskoj priči riječ (Vitagraphovi i Biographovi filmovi su bili izuzeci), ali su gledaocima garantovali tako visok stepen tehničke kompentencije kakav je malo drugih proizvođača moglo da postigne. Do 1908. izvorni materijal za većinu igranih filmova je slobodno pozajmljivan iz popularnih pozorišnih predstava (koje su, opet, bile adaptacije popularnih romana), iz stripova i pjesama, što je publici pružalo savremeni referentni okvir radnje filma i doprinosilo jasnoći priče. Međutim, sudskom odlukom je 1908. igrani film postao predmet istih ograničenja u pogledu autorskih prava pod kakvima su bile i ostale vrste dramske produkcije. Iako su kasniji nezavisni producenti, kao što su Vilijam Foks iz Greater New York Film Rental Company i Adolf Cukor iz Famous Players Film Company, donijeli pravu revoluciju u industriji uvodeći filmove od više rolni, Žorž Melijes i Edvin S. Porter će ostati autori-pioniri bez kojih film ne bi bio ono što zapravo jeste.


(KRAJ)

---