-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Po izlasku iz njemačkog koncentracionog logora, Vasko Popa se ponovo vraća u Beč, gdje ostaje do septembra 1944. godine. Sluša predavanja iz francuske i njemačke književnosti, radi i kao kondukter tramvaja, druži se sa naprednim omladincima, izmičući Gestapou sve do povratka u Vršac, kada je varoš oslobođena. Odmah po dolasku, početkom oktobra 1944, primljen je u SKOJ, a već krajem mjeseca i u Komunističku partiju Jugoslavije. U Partiju su ga primili Dušan Bogdanov Senko, sekretar Okružnog komiteta KPJ za južni Banat, Siniša Jankulov i Dimitrije Vučenov. Živi u roditeljskoj kući (Ulica Branka Radičevića 31), ali svakog dana odlazi kod svoje sestre od tetke dr Aurore Vojin, ugledne vršačke ljekarke.

Jedan je od najobrazovanijih ljudi u novom rukovodstvu grada Vršca – zadužen je za kulturu. Ima dvadeset i dvije godine, izvrsno govori njemački, zatim francuski (koji je studirao) i, naravno, rumunski, maternji jezik.

Tih prvih poslijeratnih godina, po zadatku Partije i vlasti, više puta putuje u Bukurešt – kamionom i vozom, radi nabavke hartije za štampanje novina i knjiga, boje ili kao delegat kulturnog saveza. Uključen je u rad Agitpropa i zajedno sa drugim kulturnim poslenicima, Vasko Popa je jedan od osnivača Narodnog pozorišta „Sterija”, u februaru 1945. godine.

Iz karakteristike (koje su pratile sve punoljetne ljude toga vremena) koju je 1946. o Popi dao Radovan Vlajković, u ime Okružnog komiteta KPS za Južni Banat (Pančevo), saznajemo sledeće: „Drug je dosta skroman i karaktera čvrstog. Dosta je ozbiljan i ljudima lijepo prilazi... Dosta je naobrazovan i inteligentan. Sebe malo potcjenjuje i boji se zadataka. Vrlo je disciplinovan... Prema kritici se pravilno odnosi i trudi se da se ispravi. Uslova za razvijanje ima. Vrlo je odan Partiji i ima povjerenja u Partiju”.

Popa je u jesen 1946. godine upisao, ponovo, studije na Filozofskom fakultetu u Beogradu – francuski jezik i književnost. Stanovao je u Ulici 27. marta 107/II, a hranio se u studentskoj menzi. Tada je morao Partiji da otvori dušu – gdje je poslednjih godina bio i šta je radio. Između ostalog, napisao je: „Moj prvi boravak u Beču bio je ipak ozaren prisustvom mog druga iz gimnazije, antifašiste Edgarda Firnajsa, koji je pred vojnom obavezom pobjegao u Beč i zaposlio se kao radnik na željeznici... Zajedno uzeti moji boravci u inostranstvu za vrijeme okupacije predstavljaju beznadežna bjekstva od teške i borbene stvarnosti ratnih godina; ti boravci odražavaju političku nezrelost koju sam ja ispoljio tih godina kao intelektualac porijeklom iz sitnoburžoaskog sloja koga su roditelji mogli da izdržavaju na studijama dok su se njegovi vršnjaci borili...”

O Popinom čestitom držanju za vrijeme Drugog svjetskog rata najbolje govori i mišljenje koje je partiji dao Dimitrije Vučenov, potonji profesor Beogradskog univerziteta, istoričar književnosti, Vrščanin, a tih prvih poslijeratnih godina član Biroa partijske ćelije Univerziteta. Vučenov najprije kaže da Popu poznaje od 1944. godine – „i da je njegovo držanje u Vršcu bilo takvo da su ga odmah primili u Partiju”. Zatim ističe: „Po izjavama drugova koji su bili zatvoreni s njim, imao je u logoru dobro držanje. U Vršcu i okolini, gdje mu je stalno boravište, niko nam nije umio dati nikakav rđav podatak o njemu...”

Pjesnikinja Florika Štefan u svojim uspomenama piše da je u nedjelju, 11. avgusta 1946. godine, u selu Kuštilju, jednom od najstarijih u ovom dijelu Banata, u dolini rijeke Karaš, prisustvovao i osnivanju književnog dodatka Libertatea literara (Književna sloboda'), buduće Lumine (književnog časopisa koji će se pojaviti januara 1947). Popa je bio prisutan, pored Aurela Gavrilova, Banaćanina, svršenog učenika učiteljske škole, godinu dana mlađeg sa kojim je već drugovao, i sa kojim će ostati prijatelj do kraja života (Aurel Gavrilov je umro 1996).


(NASTAVIĆE SE)