-Priredio: Miladin Veljković

Prema analizi Službe za istraživanje i dokumentaciju Saveznog sekretarijata za inostrane poslove, oba krila albanske dijaspore imala su velikoalbanske ciljeve, ali uz dva različita ideološka pristupa: „Stvaranje etničke Albanije je zajednički imenitelj svih organizacija albanske iredente (monarhističke, republikanske, proenverovske). Razlika je samo u tome što desničarske (organizacije – P.D.) teže ka etničkoj Albaniji zapadnog tipa, a ljevičarske (stvaranju etničke Albanije – P.D.) pod rukovodstvom Envera Hodže. Ovaj cilj nastoje da ostvare kroz razne vidove aktivnosti, kao što su demonstracije, terorizam, fizičko nasilje i subverzivna propaganda, obraćanje inostranoj javnosti i sl.
Albanska politička emigracija je u godinama neposredno po okončanju Drugog svjetskog rata bila bazirana u jednom broju zapadno-evropskih prestonica, ali su se kasnije njihovi centri prenijeli u Sjedinjene Američke Države, i to prije svega u Njujork, u kojem su početkom osamdesetih godina djelovale 22 organizacije albanskih političkih emigranata. Najveće zajednice albanskih političkih emigranata su bile oformljene u Sjedinjenim Američkim Državama, Kanadi, Australiji, Belgiji, Saveznoj Republici Njemačkoj, Francuskoj, Švajcarskoj i Švedskoj. Najintenzivniju aktivnost Albanci u egzilu su razvili u SAD, Belgiji, SR Njemačkoj i Švajcarskoj.
U nastavku detaljne analize Službe za istraživanje i dokumentaciju dat je pregled čak 26 organizacija albanskih političkih emigranata. Prvo mjesto u ovom pregledu dato je organizaciji Bali kombetar, za koju se tvrdilo da je najstarija organizacija „albanske neprijateljske organizacije”. Osnovana je pred početak Drugog svjetskog rata, da bi njena aktivnost bila obnovljena 1945. godine. Organizaciju je tada vodio Midhat Frašeri, a cilj Bali kombetara, kaže se u analizi SID-a, bio je „stvaranje velike etničke Albanije buržoaskog tipa”. Poslije smrti Frašerija 1950. godine, organizacija se podijelila na dvije frakcije – ekstremno krilo Bali agrar i umjerenu frakciju Ujedinjeni bali kombetar. Bali agrar je imao oko 1.500 članova, od kojih je 500 živjelo u Sjedinjenim Američkim Državama. Organizacija je formirala Nacionalni demokratski komitet slobodna Albanija, koji je djelovao kao izvršni organ Bali agrara. Predsjednik komiteta je bio Abaz Ermeni iz Pariza, a njegov sekretar Vasil Andoni iz Rima. Organizacija je razvila intenzivnu propagandnu djelatnost. Štampala je novine Flamuri (Zastava) Quindrasa shqiptare (Albanski otpor), Perpjekje Kosovare (Stremljenje Kosova), dok je filijala za Njujork i Nju Džersiju emitovala radio emisiju „Zeri i shquiotare te lire” (Glas slobodnih Albanaca). Umjerena frakcija, Ujedinjeni bali kombetar, prema jugoslovenskim ocjenama na početku osamdesetih godina, za razliku od Bali agrara. nalazila se pred rasulom.
Priličnu tradiciju imala je i Nacionalna organizacija pokreta legaliteta, (Organizata kombetare levizija e legalitet), koja je, kao i Bali kombetar, reprezentovala monarhistički dio albanske političke emigracije. Organizaciju je 1939. godine osnovao kralj Ahmet Zogu, nakon svog bjekstva u Egipat. Poslije Drugog svjetskog rata Pokret legaliteta je prolazio kroz periode krize izazvane borbama za prevlast u organizaciji, što je okončano dolaskom Aleksandra Lek Zogua na čelo pokreta. Cilj Zoguove organizacije je, prema jugoslovenskim saznanjima, bio „uspostavljanje kraljevine Albanije kao etničke cjeline”. U vezi sa ovim ciljem plediralo se za „promjenu poretka” u Jugoslaviji i Albaniji. Zogu se zalagao za okupljanje desno orijentisanih organizacija Albanaca u egzilu. Radilo se, prema podacima Službe za istraživanje i dokumentaciju, o jednoj od najbrojnijih organizacija albanske emigracije, koja je imala oko 1.500 članova, a filijale Pokreta djelovale su u više zapadnoevropskih, prekookenskih, ali i islamskih zemalja. Sjedište pokreta je bilo u Njujorku, a ključne institucije ove organizacije su bili Nacionalni savjet i Centralni komitet.
(Nastaviće se)

---