- PIŠE: MR RADOVAN FEMIĆ

Zbirke predmeta po prvi put se pominju u doba kraljeva neovavilonskog carstva (7–6. vijek prije nove ere). Svrha ove zbirke bila je da se pokaže bogatstvo, moć i raskoš vladara. U tim zbirkama našli su se i muzejski predmeti iz prve vavilonske dinastije, pa se Novo carstvo na taj način povezuje sa prestižnim Hamurabijevim carstvom. U antičkoj Grčkoj u 5. vijeku, za vrijeme antičke demokratije, stvorena je u Akropolju jedna pinakoteka (najstarija javna galerija), u kojoj su se čuvala slikarska ostvarenja najpoznatijih slikara toga doba. Osim Grčke, i u antičkom Rimu se vodi računa o prikupljanju i čuvanju vrijednih predmeta. Gaj Julije Cezar izdao je naredbu da se za njegovu zbirku na Kapitolu izgradi galerija, jer je tako bila dostupna svim građanima. Ovu djelatnost Gaja Julija Cezara nastaviće i Agripa i Plinije Stariji.
Tokom srednjeg vijeka u manastirskim riznicama uglavnom se čuvaju kulturni predmeti i djela vjerske umjetnosti. S druge strane, riznice su mjesta pohranjivanja velikog broja relikvija. Srednji vijek je doba kada je izložbena aktivnost za širu publiku svedena na minimalnu mjeru. Počev od 13. vijeka, a u Italiji naročito od kraja 14. vijeka, kraljevi i kneževi počinju da prikupljaju velike zbirke u kojima se jedne pored drugih nalaze dragocjene knjige, predmeti od slonovače i zlata, te egzotični predmeti i rijetkosti. To je vrijeme kada počinju renesansa umjetnička strujanja. Posebno se ističe Frederih I Hoenštaufen, car Njemačke, kralj Italije, koji prikuplja značajnu zbirku u Palermu. Iz ovog perioda, osim Milana, Venecije, Ferare, Bolonje i Napulja, najznačajniju zbirku ima Firenca, odnosno vladarska porodica Mediči. U vodiču Firence iz 1591. godine, navodi se postojanje muzeja, nesumnjivo prvog, koji je bio otvoren za posjetu bilo kog pojedinca koji to želi.
Doba Francuske revolucije (1789), kao i čitav 18. vijek, predstavlja pravu prekretnicu za nastanak muzeja u pravom smisli te riječi. Kao posledica novih društvenih okolnosti i zahtjeva javnog mnjenja, nakon 1789, muzeji se konstituišu kao javni, odnosno postaju dostupni širem društvenom sloju, i što je od posebne važnosti – postaju briga države, a ne pojedinaca vođenih entuzijazmom. U tom kontekstu, od neprocjenjive vrijednosti je stvaranje muzeja u Luvru. Godine 1793. (27. jul) stvoren je Centralni muzej umjetnosti, a otvoren je 10. avgusta 1793. Publika je muzej mogla da posjećuje od novembra 1793. Iako ovo nije prvi muzej u Evropi, pa čak ni u Francuskoj, muzej u Luvru je od izuzetnog značaja. Posebno se naglašava revolucionarni kontekst u kojem nastaje, potom obim zbirki koje se tu nalaze, zbog simbolike same palate Luvr, koja je bila prethodno središte kraljevske moći, kao i zbog univerzalističkog karaktera koji mu je ubrzo pripisan. Prateći dalji istorijski razvoj muzeja, može se uočiti da je 19. vijek predstavljao vijek izuzetne afirmacije muzeja. To se da zaključiti po njihovoj raznovrsnosti, ali i po obimu i vrstama muzejskih eksponata.
Razvoj muzeologije teći će kroz 20. vijek, uz činjenicu da će tek u drugoj polovini 20. vijeka biti značajno unaprijeđena nauka o muzejima. U 20. vijeku dolazi do unapređenja ekonomskih uslova za razvoj muzeologije. Jača svijest o razvijanju kulturnog turizma, i društvenoj i ekonomskoj ulozi muzeja. Najprije Njemačka, a zatim i Francuska, Velika Britanija i Holandija, kao i Italija i Belgija, ulaze u velike projekte obnavljanja muzeja.
Od 19. vijeka do danas, muzeji funkcionišu uz poseban akcenat na naučnom proučavanju muzealija (muzejskih predmeta), kao i njihovoj prosvjetnoj ulozi. Podjela muzeja po predmetu i namjeni dovela je do polarizacije shvatanja u pogledu načina iskorišćavanja onog što muzeji rade i pružaju društvu. S tim u vezi izdvajaju se tri grupe muzeja: muzeji-saloni u zapadnoj Evropi, muzeji-klubovi u Americi, kao i muzeji-škole u istočnoj Evropi. Ovakvu klasifikaciju muzeja iznosi više autora. Nalazimo je kod Miodraga Jovanovića, u njegovom djelu pod naslovom „Muzeologija i zaštita spomenika kulture“, koja je objavljena u saradnji Filozofskog fakulteta u Beogradu i izdavačke kuće Plato, 1994. godine. Takođe, istovjetnu klasifikaciju ovim povodom donosi i Željko Raičević, u publikaciji pod nazivom „Moj grad – moj muzej“, koju je publikovao Zavičajni muzej u Bijelom Polju 2013.
Prvi tip muzeja, muzeji-saloni, veoma je rasprostranjen, i predstavlja vid reprezentativnog opremanja muzejskog prostora i njihovog efektnog načina prikazivanja ambijenta u kome se objekti nalaze. Ako u svijetu ima oko 12.000 muzeja, od čega je polovina u Evropi, postaje očiglednije u koliko je muzeja u kojima još uvijek dominira svečana salonska atmosfera namijenjena eliti, uprkos turističkim masama koje ih posjećuju.
Za razliku od muzeja-salona, muzeji-klubovi se osnivaju na prostoru Amerike, s tendencijom da se odlazak u muzej ne svede isključivo na kontakt sa njegovim salonskim izložbama, već da se u njemu i provede izvjesno vrijeme, tokom kojeg će posjetioci biti u prilici da koriste i druge, dopunske sadržaje, kakvi su: park, restoran, filmske projekcije…
Na prostoru istočne Evrope dominirajući tip muzeja su muzeji-škole. Značaj tih muzeja ogleda se u razvijanju edukativne dimenzije, prije svega kroz otvorenost prema prosvjetnom, obrazovnom sistemu. U ovom tipu muzeja svi napori muzejskih radnika usmjereni su na razvijanje te komponente muzejske djelatnosti.
Osim ove podjele, kada je u pitanju tipologija muzeja, značajna je podjela i u odnosu na druge kriterijume, kakvi su: administrativna nadležnost, sadržaj i namjena. Prateći administrativnu nadležnost, stavljamo akcenat na postojanje državnog muzeja. Državni muzeji – muzeji nacija, narodni muzeji, javljaju se tokom 20. vijeka.
(NASTAVIĆE SE)