-Preveo sa ruskog: VOJIN PERUNIČIĆ

Zanimljivo je, na primjer, da Golicin odmah u startu isključuje kandidaturu Petrovih kćerki i niko na to ne reaguje, niti se protivi tome. Razlozi su očigledni, obje kćerke je rodila strankinja, i to prije sklopljenog braka, što znači sa crkvene tačke gledišta i tada opšteprihvaćenih moralnih pravila da su one pod žigom nezakonito rođene djece, koje je kasnije ozakonio veliki otac. Komplikacije koje su se pojavile tokom pokušaja Petra Prvog da se orodi sa francuskim kraljem, dajući mu svoju kćerku Jelisavetu, imale su istu pozadinu, mada po diplomatskim shvatanjima o tako delikatnom pitanju, naravno, nije trebalo naglas govoriti.
U samoj Rusiji, dok je bio živ Petar Veliki, ili dok je vladala Katarina I, slični „detalji” su bili u drugom planu, ali sada je, očigledno, podržavana želja ruske aristokratije da sve vrati na prethodno, „blagorodno” stanje sa ciljem da zaštite nacionalne interese.
Štetnost takvog pilaza je očigledna. Kako se to vidi u cijeloj ruskoj istoriji, pitanje nacionalnosti monarha i pitanje nacionalne politike su dvije različite stvari. Ruskinja Ana Ivanovna u istoriji se povezuje sa „bironovštinom”, a Njemica Katarina II je dobila titulu Velika zbog toga što je izvanredno i vješto vodila rusku nacionalnu politiku.
Ali u ovom slučaju je interesantno nešto drugo, u stvari, ta sama pozicija Dmitrija Golicina, čovjeka, koji je poznat po svom evropskom obrazovanju i koji je bio čitav okrenut Zapadu. U čemu je, zapravo, tajna?
1697.godine, već kao zreo čovjek, Golicin je otišao u inostranstvo da se obrazuje, boravio je u mnogim evropskim zemljama, gdje je za razliku od većine Rusa pokazivao interesovanje, ne prema „željezničkom zanatu”, već prema politici i filozofiji. Na osnovu izjava očevidaca, njegova biblioteka je bila puna djela i radova evropskih političkih mislilaca. Golicina je naročito interesovao engleski Ustav, a posebnu pažnju su mu privlačile knjige čuvenog njemačkog pravnika, istoričara i filozofa Samuila Pufendorfa.
Čak i Petar je proučavao djela njemačkog naučnika. To je bio taj rijetki slučaj, kad se reformator zainteresovao za humanitarnost. Po carevom naređenju u Rusiji su se pojavili prevodi dva djela Pufendorfa: „Uvod u evropsku istoriju” i „Obaveze čovjeka i građanina”. U stvari, te ideje Njemca su se Petru Velikom pokazale veoma bliske. Na primjer, teza, da se pravo mora usaglasiti samo sa zakonima razuma, nezavisno od dogmata religije. To je u potpunosti bilo po volji reformatoru –„antihristu”.
Ali, za Ruse se još privlačnijom pokazala druga teza nauke. Pufendorf, čelnik moralističke škole racionalista je bio idejni oponent poznatom Tomasu Gobsu. Ako se iz filozofske teze Gobsa može izvesti zaključak da je prioritet države da ima obaveze prema čovjeku, onda po Pufendorfu prioritetne obaveze imaju građani prema državi, a to je u potpunosti odgovaralo Petru i njegovim pristalicama. Upravo ta ideja, počevši od vremena Petrove vladavine, koja se uvukla u psihologiju ruskog čovjeka, sve do danas u mnogome određuje njegov mentalitet, javlja se izvorom snage i razlogom nemoći Rusije.
Golicin je podržavao Petra, međutim, gledajući reforme, ne samo kroz prizmu Pufendorfovog učenja, već i kroz prizmu engleskog Ustava, izvodio je zaključke, koji nijesu bili baš utješni za Ruse. Kneza su, kako je pisao Ključevski, „opterećivale dvije političke slabosti...vlast, koja nije radila po zakonu i protekcija slabe, ali samovoljne vlasti”.
Otuda i riječi Golicina sa više značenja, koje je izgovorio u toku diskusije „treba takođe misliti i o sebi”, iako je glavni akcenat bio u diskusiji na izbor nove carice. Slušaoci su nezainteresovano propratili taj dio govora i kad je pitanje izbora Ane Ivanovne bilo riješeno pozitivno, Golicin se ponovo vraća za njega najvažnijoj temi. „Gospodo, izabraćemo koga izvolite – uporno naglašava on – samo u svakom slučaju mi moramo i sebi pomoći”. I odmah predlaže „da se formulišu uslovi po tačkama i pošalju carici”.
Baš u tom trenutku je ponovo ušao u rusku istoriju njemac Osterman. On je tiho pokucao na vrata iza kojih se održavao dogovor i uključio u razgovor, koji je poprimio nagli i neočekivani obrt. Do tog momenta velmoža nije želio da učestvuje u diskusiji za izbor carice, vješto taktizirajući i skrećući pažnju na svoje inostrano porijeklo. Dok je ulazio u prostoriju, Osterman je bio svjestan da od zla pravi još gore. Ako strancu ne priliči da učestvuje u raspravi o izboru prestolonaslednika, onda mu se još više pokazalo opasnijim da raspravlja o ograničavanju ovlašćenja buduće carice.
Evo kako Nikolaj Kostomarov opisuje pikantnu situaciju, u kojoj se našao Njemac:
„Oprezni Osterman se našao u krajnje neugodnom položaju, morao je zvanično da postane učesnik idejnog plana za ograničavanje autokratske vlasti. On je to smatrao veoma opasnim. Naravno, Njemac, rođen u Vestfaliji, nije podržavao vatrene pistalice stare moskovske autokratije, ali je on dobro izučio rusko društvo i bio ubijeđen da se u Rusiji ne može ukorijeniti i uvesti drugi način vladavine, jer svi pokušaji da se to uradi biće bezuspješni, a učesnici takvih pokušaja mogu se proglasiti neprijateljima Vlade i vlasti. U početku je pribjegao lukavstvu, kao što je to radio i ranije, govoreći da je on stranac po porijeklu i da nije na njemu da rešava sudbinu ruske države. Ali su ministri počeli da ga nagovaraju i prisiljavaju i on je na kraju pristao i počeo da rediguje paragrafe ugovora sa stručne strane, ali ne u vidu naredbe... Po izvještajima njegovih bliskih savremenika, koji su ga dobro poznavali, on se, kad je bilo potrebno, izražavao tako neodređeno, da je smisao njegovog govora bilo teško odmah razumjeti, a moglo se lako dati bilo kakvo poželjno značenje njegovim riječima”.
(Nastaviće se)