-Piše: Nik Gašaj

Termin diskriminacija preuzet je iz latinskog jezika – discrimino, discriminare i ima značenje odvajanja, razlike, tretiranja na različite načine, ograničavanja prava, ili uspostavljanja stanja neravnopravnosti, nejednakosti i nepravde.
Pojam diskriminacije je objašnjen u prvom članu Deklaracije UN o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, u kojem je navedeno: „Diskriminacija među ljudima koja se temelji na rasi, boji kože ili etničkoj pripadnosti predstavlja povredu ljudskog dostojanstva i treba da bude osuđena kao poricanje načela Povelje UN, kao kršenje ljudskih prava i osnovnih sloboda, proglašenih u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima, kao prepreka za prijateljske i miroljubive odnose među ljudima i kao čin koji je u stanju da poremeti mir i bezbjednost među ljudima“.
Diskriminacija kao jedan od najtežih oblika kršenja ljudskih prava i osnovnih sloboda je bila dosta rasprostranjena pojava i bazira se na „doktrini“ o superiornosti ili inferiornosti rasa, naroda, pola itd... Po toj osnovi neke rase imaju „manju“ vrijednost i potrebu da upravljaju od „vrijednih” odnosno „viših” rasa. Zahtjevi za posebnim, privilegovanim položajem određene grupe u odnosu na drugu grupu ili grupe bili su prilično prisutni od antike do danas.
Nažalost, ideje o rasnoj superiornosti, odnosno o posebnim istorijskim zaslugama i značaju pojedinih naroda u odnosu na druge, našle su mjesto u svim državnim tvorevinama bivše Jugoslavije, što je rezultiralo krvavim raspadom te države, nakon Titove smrti. Manifestacije otvorene ili prikrivene diskriminacije prisutne su i danas u mnogim zemljama, pa i u Crnoj Gori. Najteži oblik diskriminacije je kad se to dešava putem konstitucionalizacije, odnosno institucionalizacije.
Postojanje neotuđivih, prirodnih subjektivnih prava čovjeka i građanina i potreba da se ta prava zaštite bilo je temelj na kom je izgrađeno javno pravo. Prvi najznačajniji usvojeni akti su: Virdžinijski ustav 1776, Deklaracija nezavisnih Sjedinjenih Američkih Država 1776, Francuska Deklaracija za prava čovjeka i građanina 1789; Montanjarski ustav iz 1793. godine. Uspostavljeni su osnovni standardi ljudskih prava koji su postali putokaz za druge države i narode.
Međunarodna zajednica od druge polovine 19.vijeka sve više se angažuje kako bi obezbijedila punu ravnopravnost među državljanima, bez obzira na rasne, nacionalne, vjerske, jezičke razlike itd. Značajne odredbe o zabrani diskriminacije ugrađene su u Pariškim ugovorom o miru 1856. godine. Naime, član 9 tog ugovora je obavezao portu, odnosno tursku vladu da preduzme sve potrebne mjere kako bi obezbijedila punu slobodu svih svojih državljana bez obzira na vjerske ili rasne razlike.
Berlinski kongres je proširio krug obavezujućih država. Prema članu 62 Berlinskog ugovora, Turska je bila obavezna da poštuje vjerske slobode, a Srbija, Crna Gora, Rumunija i Bugarska da zaštite vjerske manjine, odnosno da jemče vjerska prava i da zabrane svaku diskriminaciju po osnovu vjere, kao i prilikom izbora mjesta boravka, upražnjavanja političkih prava i prijema u javne službe.
Pitanje priznavanja i zaštite ljudskih prava i osnovnih sloboda za sve, u pogledu rase, jezika i vjere, bilo je objekt regulacije mnogih međunarodnih ugovora sklopljenih nakon Drugog svjetskog rata. Neki od njih sadrže odredbe koje izričito zabranjuju diskriminaciju, bila ona neposredna ili posredna, po osnovu rase, jezika ili vjere. Povelja UN u članovima 1,13,55 i 76, tretirajući zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, navodi da to treba učiniti bez ikakve razlike u pogledu rase, pola, jezika ili vjere, što u suštini predstavlja implicitnu zabranu diskriminacije. U Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i sloboda propisano je uživanje prava i sloboda bez diskriminacije po bilo kojoj osnovi.
Međunarodna zajednica je, pored opštih, donijela i posebna dokumenta koji treba da obezbijede ukidanje pojedinih oblika rasne diskriminacije. U tom cilju, došlo je do usvajanja dva međunarodna dokumenta koji se neposredno tiču rasne diskriminacije. To su Deklaracija UN o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije iz 1963. i Međunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije iz 1965. godine.
Ustavom Crne Gore utvrđeno je: „Zabranjena je svaka neposredna ili posredna diskriminacija, po bilo kom osnovu“ (član 8, stav 1). Crna Gora je donijela i Zakon o zabrani diskriminacije. Međutim, postojanje pravila o zabrani diskriminacije u nekom ustavu ili zakonu još ne znači da je diskriminacija u stvarnosti zabranjena i da ne postoji.
Pored pravnih pretpostavki, to zavisi i od opšte društvene klime, političke i pravne kulture, građanske demokratske svijesti, kao i od postojanja demokratskih kapaciteta i ljudskih resursa datog društva i države da se stvarno i efikasno bore protiv diskriminacije.
Naime, ima puno primjera kada pojedini javni funkcioneri razvijaju takvu politiku s ciljem da obezbijede privilegovan položaj članovima jedne grupe i da pritom diskriminišu članove druge grupe ili grupa u raspodjeli društvenog bogatstva (korišćenje stanova, raznih kredita, mogućnosti zapošljavanja, mogućnosti unapređenja na poslu, obrazovanje, liječenje, kao i ostvarivanje drugih građanskih, političkih, ekonomsko-socijalnih i kulturnih prava).
Najgore je i kada su uzroci tome: korupcija, nepotizam, etnocentrizam, nacionalizam, odnosno kleronacionalizam, fundamentalizam, plemenska svijest i plemensko-rodovski klanovi i privilegije po toj osnovi, kao i etničke predrasude i stereotipi. Stoga, nosioci takvih negativnih pojava djelujući s određenih pozicija diskriminišu druge ljude po nacionalnom, vjerskom ili nekom drugom ličnom svojstvu. U političkoj filozofiji takve osobe se zovu „roba od slabog materijala“, a u narodu se kaže, da su „niti voda niti vino“, odnosno, zlobni i nemoralni ljudi.
(Autor je politikolog)